روان درمانی چیست؟ (میزان اثر بخشی، انواع، فواید و مزایا)

روان درمانی یک اصطلاح رایج است که بارها آن را شنیده‌ایم. در واقع، با اندکی تغییر در انگیزه، انرژی و رفتار، دیگران توصیه می‌کنند که به روان درمانگر مراجعه کنیم. یا حتی، خودمان این توصیه را در ذهن خود مطرح می‌کنیم. با این حال باید بدانیم، روان درمانی برای همه‌ی مشکلات مناسب نیست. برخی از مشکلات باید با مشاوره برطرف شود. بنابراین، هنگام مراجعه به روان درمانگر باید بدانیم، روان درمانی چیست؟ چه تفاوتی میان روان درمانی و مشاوره وجود دارد؟ در چه صورتی باید به روان درمانگر مراجعه کنیم؟ مراحل آن چیست؟ از چه طریقی می‌توان روان درمانگر مورد نظر خود را یافت؟

روان درمانی یک رویکرد درمانی برای مشکلات مربوط به سلامت روان از طریق گفتگو با روان‌شناس، روانپزشک یا سایر ارائه دهندگان خدمات سلامت روان است. در این رویکرد افراد در رابطه با مسائل چالش برانگیز زندگی خود صحبت می‌کنند. بنابراین، باید احساسات، هیجانات، افکار، نیازها و… خود را با رواندرمانگر در میان بگذارند. در واقع، روان درمانی به دنبال شناسایی ریشه‌های مشکلات است. از این طریق، درمان‌های لازم را نیز به کار می‌گیرد. در نتیجه، افراد با روان درمانی می‌توانند هیجان‌ها، شناخت‌ها و رفتارهای خود را تغییر داده و مهارت‌های مقابله‌ای سالم را به دست آورند. همچنین،  زندگی خود را بهتر مدیریت کنند. لازم به ذکر است که روان درمانی ممکن است همراه با دارو درمانی یا سایر روش‌های درمانی به کار رود. این بستگی به شرایط بیمار دارد. در واقع، روانپزشکان و پزشکان ممکن است انواع مختلفی از رویکردهای درمانی را برای رفع نیازهای فرد تحت درمان استفاده کنند.

طبق نتایج تحقیقات اثربخشی روان ‌درمانی برای همه‌ سنین از کودکان تا بزرگسالان و حتی افراد مسن‌تر در محیط‌های مختلف و به شیوه‌های متفاوت مؤثر است. بنابراین، این درمان با افراد متفاوت در محیط‌های مختلف کار می‌کند. با این حال، همه‌ی افرادی که برای درمان رجوع می‌کنند، از روان درمانی سود نمی‌برند. 75% از افرادی که برای این درمان مراجعه می‌کنند، تا حدودی تسکین می‌یابند. در واقع، میزان بهره مندی افراد از روان درمانی، به نوع مشکل، مزمن بودن آن، تخصص درمانگر، نوع درمان استفاده شده، حمایت اجتماعی و … بستگی دارد. دکتر رابرت روزنتال، روانشناس دانشگاه هاروارد، با مقایسه اثرات این درمان با دارو درمانی، به طور قانع کننده ای نشان داد که روان درمانی کاملا مؤثر است.

در واقع، روان درمانی نسبت به درمان‌های دارویی برای مشکلات سلامت روان، طولانی‌تر و کارآمدتر است. مثلاً، باور عموم بر این است که داروهای ضد افسردگی قو‌ی‌ترین درمان افسردگی هستند. اما، مؤثرترین درمان افسردگی، روان درمانی است. حتی، تأثیر دارو به دلیل اعتمادی است که افراد به این نوع از درمان دارند و نه صرفاً فواید دارو درمانی. افراد درگیر با اضطراب و افسردگی، در فرآیند روان درمانی مهارت‌هایی را به دست می‌آورند که پس از پایان درمان در زندگی روزمره نیز  به آن‌ها کمک خواهد کرد. پس، ممکن است حتی پس از پایان درمان به درمان خود ادامه دهند.

همچنین تحقیقات نشان داده، پس از انجام روان درمانی در مغز افراد مبتلا به مشکلات سلامت روان از جمله (اضطراب، افسردگی، اختلال هراس، اختلال استرس پس از سانحه و …) تغییراتی ایجاد شده است. از طرفی باید بدانید،  برای استفاده هر چه بهتر از روان درمانی باید نسبت به آن متعهد باشید. در واقع، نگاهی باز و پذیرا داشته و از اثرات آن مطمعن باشید. در پایان، هر تمرینی به شما داده شد، از جمله نوشتن کارهای ساده روزمره، با اطمینان انجام دهید.

روان درمانی انواع مختلفی دارد. روان درمانگران ممکن است از یک نوع یا ترکیبی از آن‌ها برای حل مشکل مراجع استفاده کنند. بنابراین، انواع روان درمانی عبارتند از:

درمان شناختی رفتاری (CBT)

این نوع درمان می‌خواهد الگوهای فکری و رفتاری ناسالم و ناکارآمدی را که موجب ایجاد مشکل شده است، بشناسد. همچنین، آن‌ها را تغییر دهد و افکار و رفتارهای سالم و مناسب‌تری را جایگزین آن‌ها کند. بنابراین، به افراد کمک می‌کند تا بر مشکل فعلی و نحوه برطرف کردن آن، تمرکز بهتری داشته باشند. برای این کار، از تمرین مهارت‌های جدید در دنیای واقعی استفاده می‌کند. این درمان برای انواع مختلفی از اختلالات از جمله، افسردگی، اضطراب، اختلالات خوردن و اختلالات مربوط به تروما مفید است.

درمان بین فردی (IPT)

درمان بین فردی از جمله درمان‌های کوتاه مدت است. هدف این درمان کمک به بیماران برای شناسایی و درک مسائل بین فردی دردسرساز است. این مسائل شامل، غم و اندوه حل نشده، مشکل در روابط کاری یا اجتماعی، مشکلات مربوط به دیگران، درگیری با افراد مهم و .. است. در حقیقت، این درمان به افراد کمک می‌کند تا روش‌های صحیح ابراز احساسات، راه‌های بهبود ارتباطات و شیوه‌ی ارتباط آن‌ها با دیگران را فرا گیرند. درمان افسردگی، کارکرد رایج این درمان است.

رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT)

هدف این درمان، آموزش مهارت‌های جدید به افراد برای پذیرش مسئولیت خود در تغییر رفتار ناسالم یا مخرب است. در واقع، به تنظیم مؤثرتر احساسات کمک می‌کند و به دو شیوه فردی و گروهی انجام می‌شود. کاربرد این درمان برای اختلالات خوردن، افراد مبتلا به افکار خودکشی، اختلال شخصیت مرزی و .. است.

درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)

این نوع درمان به افراد کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را بپذیرند. همچنین، متعهد باشند که تغییراتی در آن‌ها بوجود بیاورند. در نتیجه، توانایی افراد را برای مقابله با موقعیت‌های چالش برانگیز زندگی افزایش می‌دهد.

درمان‌های روان پویشی و روانکاوی

این نوع روان درمانی مبتنی بر این ایده است که رفتار و افکار فرد ریشه در دوران کودکی و تجربیات گذشته او دارد. در واقع، ممکن است فرد از این افکار و رفتارها آگاه نباشد. این روش‌های درمانی کمک می‌کنند تا خودآگاهی فرد افزایش یابد. همچنین، الگوهای ریشه‌ای خود را تغییر دهد. در نتیجه، بتواند تعارض‌های خود را حل کند و مسئولیت زندگی خود را برعهده بگیرد. روانکاوی، شکل فشرده‌تری از روان‌پویشی است که سه بار یا بیشتر در هفته برگزار می‌شود.

درمان حمایتی

این نوع درمان به افراد کمک می‌کند تا با مشکلات مربوط به سلامت روان خود مقابله کنند. در واقع، این درمان از راهنمایی و تشویق  بیماران کمک می‌گیرد. در نتیجه، منجر به کاهش اضطراب، افزایش عزت نفس، بهبود کارکرد اجتماعی و تقویت مکانیسم‌های مقابله‌ای می‌شود.

علاوه بر این موارد، درمان‌های دیگری از جمله بازی درمانی، هنر درمانی و … نیز وجود دارند که در کنار این درمان‌ها استفاده می‌شوند.

رویکردهای روان درمانی برای روان‌شناسان مانند نقشه‌ی راه است. در واقع، هر روان درمانگری براساس رویکرد خود از تکنیک‌هایی استفاده می‌کند. روان درمانگران معمولاً، از یک یا چند نظریه روان درمانی در کار خود استفاده می‌کنند. این رویکردها به پنج دسته کلی تقسیم می‌شوند که شامل موارد زیر است:

• رویکرد روانکاوی و روانپویشی: تأکید اصلی این رویکرد بر کشف ناخودآگاه فرد است. برای این کار به ایجاد رابطه عمیق میان درمانگر و مراجع نیاز دارد. در واقع، این رویکرد علت رفتارهای فرد را در گذشته و دوران کودکی او جستجو می‌کند. در این راه، فنون مختلفی (تداعی آزاد، تحلیل رویا و ..) را در تعامل با مراجع به کار می‌گیرد. بنیانگذار روانکاوی، فروید است. اما، پس از آن افراد دیگری این رویکرد را شرح و بسط و تغییر دادند.
• رویکرد رفتارگرایی: این رویکرد معتقد است که مشکلات فرد ناشی از رفتارهایی است که آموخته است. در نتیجه، با گذشته فرد کاری ندارد. بنابراین با تغییر رفتار فرد از طریق پاداش و تنبیه سعی در حل مشکل و درمان او دارد. از زمان ظهور رفتارگرایی در سال 1950 تغییراتی ایجاد شده است. در واقع، درمان‌هایی مانند شناختی رفتاری بوجود آمده که هم بر رفتار و هم تفکر فرد تأکید دارد. این رویکرد با افرادی همچون پاولف و اسکینر شناخته می‌شود.
• رویکرد شناختی: در این رویکرد تأکید اصلی بر افکار فرد است. در واقع، توجه چندانی به رفتار فرد ندارد. این رویکرد معتقد است با تغییر طرز فکر فرد، رفتار فرد تغییر کرده و مشکل او برطرف خواهد شد. افرادی همچون آلبرت الیس و آرون تی بک از چهره‌های اصلی این درمان هستند.
• رویکرد انسانگرایی: این رویکرد نگاه خوش بینانه‌ای به انسان دارد. در واقع، انسان را موجودی دارای اراده و با پتانسیل بالا در نظر می‌گیرد. در این راه از تکنیک‌های مختلفی برای فعال کردن توانمندی‌های انسان استفاده می‌کنند. افرادی همچون مزلو و راجرز پیشگامان این رویکرد بوده‌اند.
• رویکرد یکپارچه یا کل ‌نگر: بسیاری از درمانگران وابسته به یک رویکرد خاص نیستند. در واقع، عناصری از رویکردهای مختلف را ترکیب کرده و در کار خود استفاده می‌کنند. بنابراین، درمان خود را براساس نیازهای مراجع تنظیم می‌کنند.

تکنیک‌هایی که در روان درمانی استفاده می‌شود بر حسب رویکرد نظری درمانگر و نوع روان درمانی مورد استفاده او متفاوت است. با این حال، پنج تکنیک رایج که توسط همه درمانگران استفاده می‌شود، شامل موارد زیر است:

• گوش دادن فعال: گوش دادن فعال یک مهارت اصلی در روان درمانی است. این نوع گوش دادن، با گوش دادن ما به حرف‌های دوستان متفاوت است. هدف از این نوع گوش دادن برقراری اتحاد و ارتباط با مراجع است، که زمینه تغییر را فراهم می‌کند.
• تفسیر انتقال: با این تکنیک، درمانگر مراجع را متوجه می‌کند که چه تجاربی در گذشته خود داشته است. همچنین، این تجارب چگونه در زندگی فعلی او تأثیر گذاشته است. در نتیجه، الگوهای مخربی که بر زندگی فرد تأثیر می‌گذارند، را از بین می‌برد. تکنیک گوش دادن فعال، درمانگر را برای شناسایی الگوهای مخرب گذشته آماده می‌کند.
• چهارچوب دهی مجدد شناختی: برخی از تحریف‌های شناختی از جمله بزرگ نمایی، تعمیم بیش از حد، فاجعه سازی، نشخوار فکری و افکار خودکار در مراجعان شایع است. درمانگر تلاش می‌کند تا مراجعان را با این افکار منفی مواجه کند. در نتیجه، کمک می‌کند تا افکار خود را بازسازی و قالب بندی کنند. درمانگرانی که از گوش دادن فعال و انتقال استفاده می‌کنند، این افکار را به خوبی به چالش می‌کشند.
• صندلی خالی: گاهی مراجعان احساسات حل نشده‌ای مربوط به تجربیات گذشته یا فعلی خود دارند. در واقع، اگر ابراز و حل نشوند، مانع پیشرفت درمان می‌شوند. در این تکنیک از افراد خواسته می‌شود، روی یک صندلی خالی بنشینند. در حالت خطاب به فرد یا احساس ابراز نشده یا کار ناتمام خود صحبت کند. در نتیجه، باعث می‌شود انرژی لازم برای مهار این احساسات آزاد شود.
• سؤال معجزه: گاهی درمانگر متوجه مقاومت مراجع در برابر تغییرات درمانی می‌شود. سؤال معجزه، یک تکنیک متمرکز بر راه حل است. از مراجع می‌خواهند، تا زندگی خود را بدون مشکل فعلی یا تکراری تصور کند.

روان درمانی رویداد استرس‌زا را متوقف نمی‌کند، بلکه افراد را برای مواجه سالم‌تر آماد می‌کند. افرادی که روان درمانی را تجربه کرده‌اند، فوایدی را بیان کرده‌اند که شامل موارد زیر است:

• روان درمانی شدت نشانه‌ها را کاهش می‌دهد.
• روان درمانی کمک می‌کند تا تاب‌آوری افراد افزایش پیدا کند.
• روابط را بازسازی و تقویت می‌کند.
• افراد را مقاوم‌تر می‌کند.
• به افراد کمک می‌کند تا هیجانات خود را تنظیم کنند.
• عزت نفس را تقویت می‌کند.
• همچنین خودآگاهی افراد را افزایش می‌دهد.
• در نهایت منجر به افزایش کیفیت و شادابی در زندگی می‌شود.

همه‌ی ما در زندگی خود مشکلاتی را تجربه می‌کنیم. این مشکلات می‌تواند شامل یک مشکل کاری، مشاجره با همسر، دغدغه‌های مالی و … باشد. از طرفی، ممکن است حالاتی از جمله افت انگیزه، کم خوابی، بی اشتهایی ، پرخاشگری و … را نیز تجربه کنیم. گاهی اوقات با دریافت یک حمایت اجتماعی، دیدار با دوستان و صحبت درباره مشکلات، ایجاد موفقیت‌های کوچک و… این حالات کاهش یافته و برطرف می‌شوند. اما، برخی مواقع هر چند محیط و امکانات ما تغییر کند، باز هم نشانه‌ها برطرف نمی‌شوند. در واقع، به ما می‌گویند که مشکل ریشه دارتر است. در این مواقع، باید به روان درمانگر رجوع کنیم. قبل از رجوع به روان درمانگر این سؤالات را از خود بپرسید که،

•  آیا مشکل باعث پریشانی شما شده؟
•  آیا مشکل باعث ایجاد اختلال در انجام فعالیت‌های روزمره شما شده و کارها به درستی پیش نمی‌رود؟
• آیا مشکل خجالت‌آور است، به حدی که می‌خواهید آن را از دیگران مخفی کنید؟
• آیا هر هفته مقداری از وقت شما یا اطرافیان صرف فکر کردن به مشکل می‌شود؟
• آیا به دلیل مشکل، فعالیت‌های تحصیلی و کاری خود را محدود کرده‌اید؟
• آیا الگوی خواب و میزان اشتهای شما تغییر کرده است؟ افزایش یا کاهش یافته؟

اگر پاسخ شما به چند سؤال از سؤالات فوق مثبت است، رجوع به روان درمانگر را در اولویت کارهای خود قرار دهید.

روان درمانی یک فرآیند است. بنابراین، مراحل مختلفی دارد. اما، در یک دسته بندی کلی، روان درمانی در شش مرحله انجام می‌گیرد که شامل موارد زیر است:

ارتباط گیری

همدلی، توجه مثبت، صداقت، توافق هدف و همکاری برای موفقیت در روان درمانی بسیار مهم است. این عوامل، به مراجع کمک می‌کند تا اعتماد کند. در نتیجه، مشکلی را که از نظر او ترسناک است، بیان کند. در واقعف این مرحله به ایجاد امید در مراجع کمک می‌کند. همچنینف باعث می‌شود مراجع درمانگر خود را به عنوان یک انسان ساده ببیند. این خیلی مهم است. چون مراجع و درمانگر به دنبال یک تطابق نزدیک هستند. بنابراین، هر چه اصطلاحات، فرهنگ، زبان و … مشاور مشابه‌تر باشد، ارتباط‌گیری بهتر رخ می‌دهد.

شناخت الگوها

در این مرحله درمانگر از مراجع می‌خواهد مشکل خود را تعریف کند. گام‌هایی که برای حل آن برداشته، بیان کند. توصیه‌هایی که دیگران یا درمانگران دیگر بیان کرده‌اند را مطرح کند. به طور کلی هر چیزی که در رابطه با مشکل خود در ذهن دارد، را بگوید. هدف درمانگر شناسایی الگوهای تکراری زندگی فرد است. در واقعف می‌خواهد هم جنبه‌های مثبت و هم جنبه‌های منفی را بداند. سپس، الگوهای چرخه‌ی معیوب او را کشف کند. مثلاً، چه چیزی باعث شدت یافتن مشکل بین زوج می‌شود؟ آیا سبک گفتمان آن‌ها مشکل دارد؟ یا شناختی از نیازهای یکدیگر ندارند؟ و … .

جهت گیری به سمت تغییر

در همه‌‌ی درمان‌ها، درمانگران آن چیزی را که مراجع باید در الگوهای مشکل خود تغییر دهد را هدف قرار می‌دهند. بنابراین، پس از شناخت الگوهای معیوب، می‌توان نحوه‌ی ایجاد تغییر در آن را مشخص کرد. این مرحله تابع رویکرد نظری درمانگر است.

درمان

مرحله درمان و ارزیابی با یکدیگر همپوشانی دارند. در واقع، سؤالاتی را که درمانگر در مرحله ارزیابی و ارتباط گیری مطرح می‌کند، زمینه‌ای برای درمان است. در این مرحله، درمانگر براساس رویکرد نظری خود، نوع مشکل مراجع و شرایط فعلی او، تکنیک‌های خود را به کار می‌گیرد. بنابراین، از یک نوع یا ترکیبی از انواع روان درمانی برای حل مشکل مراجع استفاده می‌کند.

حمایت از موفقیت‌ها

همه‌ی درمانگران موفق، تغییرات ایجاد شده در الگوی مشکل را یادداشت می‌کنند. همچنین، این موفقیت را به مراجع نسبت می‌دهند. در نتیجه، باعث افزایش عملکرد مثبت مراجع می‌شود.

جلوگیری از عود مجدد

پس از انجام مراحل درمان، درمانگران راهکارهایی برای جلوگیری از بازگشت مجدد مشکل به درمانجویان ارائه می‌دهند. این راهکارها کمک می‌کند، تا کنترل زندگی خود را در دست بگیرند.

مشاوره و روان درمانی ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. در واقع، هر دو نوعی گفتگو درمانی هستند. در هر دو روش، ساعت ملاقات آن‌ها مشخص است. دو نفر در یک اتاق نشسته اند و صحبت می‌کنند و تمایل دارند هر هفته سر ساعت معینی یکدیگر را ملاقات کنند. با این حال، در ظاهر این دو روش به یکدیگر شبیه هستند. اما تفاوت عمیقی در کاربرد و فرآیند بالینی آن‌ها وجود دارد.

یک تفاوت اساسی این است  که روان درمانگر باید براساس رویکرد درمانی خود تشخیص گذاری و درمان انجام دهد. این امر، به خصوص زمانی که یک مشکل ریشه‌های عمیقی دارد بسیار مهم است. مثلاً، برای درمان وسواس فکری و عملی که شدت آن هم افزایش یافته، روان درمانگر باید براساس نقشه‌ی راه که همان رویکرد او است، از تکنیک‌های متناسب با مشکل مراجع استفاده کند. اما، در مشاوره چنین چیزی وجود ندارد.

در واقع، یک درمانگر باید در یک دوره 4-5 ساله در رابطه با رویکرد مد نظر خود آموزش ببیند. همچنین، مهارت‌های روان‌شناختی لازم را کسب کند. این چیزی در حدود 450 ساعت آموزش مهارت‌های بالینی است. از طرفی، در فضای مشاوره این طور نیست. به طور کلی، مشاور با گذشته‌ی فرد کاری ندارد. در واقع سعی دارد مسئله‌ای که در لحظه‌ی حال است را حل کند. همچنین، کار مشاور در رابطه با مشکلاتی است که ریشه عمیقی ندارد. مثلاً، احساس بی انگیزگی اگر ناشی از مشکلات جدی‌تر سلامت روان نباشد، با آموزش‌های مهارتی یک مشاور قابل برطرف شدن است. اما، اگر ریشه در افسردگی داشته باشد، به روان درمانگر نیاز است. بنابراین، بسیاری از مشاوران زمانی که با سطح مشکل مواجه می‌شوند، آن را به روان درمانگر ارجاع می‌دهند.

هزینه روان درمانی از عوامل مختلفی متأثر است، که باید ابتدا مشکل شما بررسی شود. با این حال، در ادامه اطلاعاتی درباره میزان هزینه روان درمانی سال 1402 آورده شده است.

همانطور که متوجه شده‌اید، روان درمانی یک فرآیند بسیار پیچیده و در عین حال کاربردی است. در واقع، بسیاری از مشکلات سلامت روان با روان درمانی قابل برطرف یا کنترل شدن است. بنابراین، بسیار مهم است روان درمانگری حرفه‌ای و متعهد را برای درمان انتخاب کنیم. روان درمانگران فعال در مرکز مشاوره باتابان از تخصص و تعهد بالایی برخوردارند. شما می‌توانید با اطمینان خاطر مشکلات خود را با ما در میان بگذارید.

تا کنون چندین بار به روان درمانگر مراجعه کرده‌ام. اما وسواس من برطرف نشده است. شما چه پیشنهادی دارد؟

اثر بخش بودن روان درمانی از عوامل زیادی متأثر است. هنگام مراجعه به درمانگر باید خود را متعهد کنید که همه‌ی جلسات را شرکت کنید. همچنین، هر تمرینی که داده شد طبق دستور انجام دهید. حتی اگر یک تمرین برای نحوه‌ی تفکر باشد. در این صورت، روان درمانی تأثیر خود را خواهد گذاشت. گاهی، عدم تأثیر یا تأثیر منفی برخی از روان درمانی‌ها به دلیل ناقص رها کردن جلسات درمان است. در واقع، گاهی روان درمانگری یک پروتکل 15 جلسه‌ای برای حل مشکل شما در نظر می‌گیرد. ممکن است مهمترین جلسه‌ی آن، جلسه‌ی پایانی باشد. در واقع، در آن جلسه تکنیک‌هایی برای جلوگیری از بازگشت مجدد ارائه می‌دهد که در صورت عدم شرکت، از آن محروم می‌شوید.

با این حال باید بدانید در انتخاب روان درمانگر دقت کنید. روان درمانگر باید تخصص لازم در زمینه مشکل شما داشته باشد. گاهی عدم تأثیر درمان ناشی از توانمندی پایین درمانگر است. شما می‌توانید از درمانگران باتجربه مرکز باتابان برای حل مشکل خود استفاده کنید.

برای مشکل کودکم باید به درمانگر جداگانه‌ای مراجعه کنم؟

در فضای درمانگری دسته بندی‌های مختلفی وجود دارد. یکی از آن‌ها کار کردن با کودک یا با بزرگسال است. در واقع، درمانگران حیطه‌ی کاری خود را مشخص می‌کنند. برخی در زمینه‌ی کودک و مشکلات آن کار می‌کنند. بنابراین، برای مشکل کودک خود باید از درمان گرانی که در زمینه‌ی مسائل مربوط به کودک آموزش دیده‌اند، استفاده کنید. تیم تخصصی کودک در مرکز باتابان در خدمت شماست.