رفتار درمانی چیست؟ (آشنایی با انواع، تکنیک‌ها و کاربرد)

حتماً برای شما اتفاق افتاده است که گاهی در محل کار با پرخاش کلامی مواجه شده‌اید. این مسئله تمام شده، اما فکر آن شما را رها نمی‌کند. همچنین، نمی‌توانید کارهای روزمره خود را انجام دهید. مضطرب شده‌اید. در واقع، این را خودتان احساس می‌کنید. یا حتی ممکن است  شک کنید، که آیا درب دفتر را قفل کرده‌اید یا خیر. در نتیجه باز هم اتفاقی که افتاده شما را پریشان‌تر می‌کند. با خود فکر می‌کنید، در گذشته می‌توانستم با این افکار و اضطراب خود مقابله کنم. اما، الان نمی‌توانم حتی کارهای عادی خود را نیز انجام بدهم. در این مواقع، شما به تنهایی نمی‌توانید با مشکل خود مواجه شوید. در واقع، افکار منفی شما قدرت یافته‌اند، تا عملکرد شما را تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین، شما باید به رفتار درمانگر مراجعه کنید. پیش از آن باید بدانید رفتار درمانی چیست؟ چه کاربردی دارد؟ میزان اثر بخشی آن چقدر است؟ تکنیک‌های آن کدامند؟ همچنین مدت زمان آن چقدر است؟ در نهایت، راه دسترسی به یک رفتار درمانگر عالی چیست؟

رفتار درمانی، یکی از انواع درمان‌های مؤثر برای اختلالات سلامت روان است. این درمان، ریشه در رویکرد رفتارگرایی دارد. این رویکرد در ابتدای قرن بیستم برجسته شد، که تأکید زیادی بر رفتار انسان‌ها داشت. اعتقاد اصلی این رویکرد این بود که ما از محیط اطراف خودمان رفتارهایی را می‌آموزیم. از طرفی، این رفتارها می‌توانند ناسازگار نیز باشند. بنابراین، با تکنیک‌های شرطی سازی کنشگر و عامل می‌توان آن‌ها را تغییر داد. در واقع، برخلاف درمان‌های روانکاوی و انسان‌گرایانه که ریشه در بینش داشتند، رفتار درمانی بر عمل تأکید دارد.

بنابراین، رفتارگرایی خود رفتار ناسازگار را مشکل می‌داند، که باید با یادگیری رفتارهای جدید تغییر یابد یا به حداقل برسد. پس، هدف اصلی این درمان، شناسایی و تغییر رفتارهای ناسالم است. امروزه رفتار درمانی همراه با درمان شناختی به کار می‌رود. در واقع، روان‌شناسان بر این باورند که برخی از رفتارها ریشه در افکار فرد دارد. در نتیجه، از پرداختن به افکار فرد نیز غافل نمی‌شوند.

میزان اثر بخشی هر درمان به عواملی مانند نوع مشکل، شدت آن، ویژگی‌های مراجع، میزان همکاری او و همچنین تخصص درمانگر بستگی دارد. در نتیجه، رفتار درمانی نیز از این قاعده مستثنی نیست. از طرفی، رفتار درمانی شامل چند نوع درمان است، که هر کدام اثر بخشی متفاوتی دارند. نکته‌ی بسیار مهم دیگر، تناسب میان رفتار درمانی و نوع مشکل است. در واقع، رفتار درمانی برای انواع مشکلات مناسب نیست. با این حال، 67% افرادی که رفتار درمانی را تجربه کرده‌اند، بازخورد مثبتی می‌دهند. در واقع, معتقدند که رفتار درمانی باعث بهبود آن‌ها شده است. همچنین، تحقیقات نشان داده، رفتار درمانی شناختی (یکی از انواع رفتار درمانی) تا 8-10 سال پس از درمان، بر بیماران خود اثر دارد.

رفتار درمانی برای افرادی مناسب است که:

• از موضوعاتی می‌ترسند و توان مقابله با آن را ندارند.
• دچار نشخوار فکری هستند، بارها و بارها یک فکر را در ذهن خود مرور می‌کنند و کلافه می‌شوند.
• گرایش به رفتارهای تکراری (چک کردن اجاق گاز، قفل درب، مبلغ چک و …) دارند.
• توان کنترل پرخاشگری خود را ندارند و این ناشی از یک مشکل جسمی جدی نیست.
• دوره‌های تغییر خلق را تجربه می‌کنند.
• گاهی به خود آزار می‌رسانند.
• دوره‌های پرخوری یا کم خوری دارند.
• در روابط با همسر، چالش‌هایی دارند.
• افکار ایجاد شده پس از یک سانحه آن‌ها را آزار می‌دهد.
• با مسئله اعتیاد درگیر هستند. گاهی اعتیاد مجازی، اعتیاد دوستی، مواد و ….
• به دلیل اضطراب بالا نمی‌توانند کارهای خود را به خوبی انجام دهند و ….

اگر می‌خواهید بدانید، رفتار درمانی برای شما مناسب است یا خیر، با همکاران ما در مرکز مشاوره باتابان در ارتباط باشید.

رفتار درمانی برای طیف وسیعی از مشکلات کاربرد دارد، که شامل موارد زیر است:

• رفتارهای نامطلوب
• رفتارهای خود ویرانگر
• اختلالات اضطرابی
• پارانویا
• اختلال هراس
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
• اختلال نقص توجه-بیش فعالی (ADHD)
• اختلال وسواس اجباری (OCD)
• اختلال دوقطبی
• عادات خودآزاری
• فوبیاها
• اختلالات اشتها
• اختلالات مصرف مواد
• و …

رفتار درمانی انواع مختلفی دارد. در واقع، براساس نوع مشکل و روندی که یک فرد پشت سر گذاشته، نوع درمان او نیز متفاوت است. بنابراین، انواع رفتار درمانی عبارتند از:

درمان شناختی رفتاری (CBT)

درمان رفتاری شناختی، یکی از رایج‌ترین و محبوب‌ترین درمان‌هاست. این درمان ترکیبی از رفتار درمانی و گفتار درمانی است. این درمان معتقد است رفتار ما ناشی از افکار ماست. بنابراین، با تغییر افکار می‌توان رفتار را نیز تغییر داد. CBT می‌تواند برای افرادی که از اختلالات خوردن، افسردگی و اضطراب رنج می برند مفید باشد. در طول CBT، بیماران این فرصت را دارند که با یک درمانگر کار کنند. در نتیجه، منبع تفکر منفی خود را بیابند و آن افکار را به یک ذهنیت رشد مثبت تبدیل کنند. هدف نهایی CBT جایگزینی افکار و اعمال منفی با رفتارهای سازنده است، که به فرد احساس آمادگی برای غلبه بر هر لحظه دشواری می‌دهد.

رفتار درمانی عاطفی منطقی (REBT)

این درمان، نوعی CBT است. هدف رفتار درمانی عاطفی منطقی، کمک به افراد برای مدیریت احساسات منفی و افکار است. بنابراین، این درمان افکار غیر منطقی را با افکار مثبت و سازنده جایگزین می‌کند. همچنین، یک درمان بسیار مفید برای اضطراب است.

بازی درمانی شناختی رفتاری (CBPT)

بازی درمانی شناختی رفتاری، جزء درمان‌های پرکاربرد برای کودکان است. با تماشای بازی کودک، درمانگر معمولاً اطلاعاتی درباره مسائل ناراحت کننده و غیر قابل بیان در کودک به دست آورد. در واقع، کودکان برخی از احساسات خود را راحت بیان نمی‌کنند. بازی درمانی شناختی رفتاری یک روش مناسب برای کشف احساسات سخت‌تر در کودکان است. از طرفی، این درمان به کودکان برای مقابله با مشکلات خاصی که ممکن است با آن مواجه شوند، کمک می‌کند. در این درمان کودکان می‌توانند آزادانه بازی کنند و اسباب بازی خود را انتخاب کنند. از طرفی، نقاشی کشیدن یا ایجاد صحنه‌هایی در جعبه شنی بوسیله اسباب بازی نیز از کودک خواسته می‌شود. از طرفی، درمانگر نحوه استفاده از بازی برای ارتباط با فرندان را نیز به والدین آموزش می‌دهد. این شیوه از بازی درمانی، با همکاری کودک و والدین او انجام می‌گیرد و درمانگر به تماشای بازی کودک می‌نشیند.

رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT)

این درمان در ابتدا برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی ساخته شده بود. اما، الآن برای طیف وسیعی از اختلالات کاربرد دارد. در رفتار درمانی دیالکتیکی، هدف مدیریت احساسات و افکار منفی با تأکید بر چهار عنصر زیر است:

• ذهن آگاهی
• اثربخشی بین فردی
• تنظیم هیجانی
• تحمل پریشانی

این درمان به افراد مبتلا کمک می‌کند تا زندگی سالم‌تر و شادتری داشته باشند.

درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (َACT)

درمان پذیرش و تعهد (ACT) نوعی روان درمانی است که هدف آن کمک به افراد از طریق پذیرش، برای مقابله با افکار، احساسات، علائم یا شرایط منفی است. از طرفی، آن‌ها را برای متعهد شدن به فعالیت‌های سالم و سازنده تشویق می‌کند. در واقع این درمان، مهارت‌های ذهن آگاهی و راهبردهایی برای پذیرش به افراد آموزش می‌دهد.

حساسیت زدایی سیستماتیک

این درمان بسیار محبوب است. در واقع، افراد مبتلا به فوبیا معمولاً بیشترین سود را از این درمان دریافت می‌کنند. این افراد در برخی موقعیت‌ها ترس‌های شدیدی را تجربه خواهند کرد. این درمان، کمک می‌کند تا افراد از استرس و اضطراب آن موقعیت رها شوند. در این راه از تکنیک‌های آرام سازی و اجرای آهسته مواجه درمانی استفاده می‌شود. بنابراین، فرد می‌تواند یاد بگیرد که در نهایت با ترس خود روبه رو شود.

بیزاری درمانی

بیزاری درمانی بیشتر در درمان اعتیاد استفاده می‌شود. این درمان بر ارتباط بین یک عمل منفی و محرک ناخوشایند تأکید می‌کند. به عنوان مثال، خاطرات ناراحت کننده می تواند یکی از شکل های ارتباطی باشد که برای تحت تاثیر قرار دادن فرد برای توقف مصرف مواد طراحی شده است. این درمان حتماً باید توسط یک متخصص انجام گیرد.

رفتار درمانی همچون سایر درمان‌ها از تکنیک‌های گسترده و متنوعی استفاده می‌کند. هدف این تکنیک‌ها تشویق و برانگیختن مراجع برای تغییر است. این تکنیک‌ها شامل موارد زیر است:

• برقراری رابطه: برقراری رابطه میان درمانگر و مراجع بسیار مهم است. در واقع، اگر مراجع با درمانگر ارتباط نگیرد یا پیش زمینه منفی داشته باشد، درمان کارایی لازم را ندارد. بنابراین، درمانگر با برقراری رابطه می‌تواند انتظارات مراجع از درمان را متوجه شود. همچنین، رفتار درمانی نیازمند همکاری و آموزش است. پس، این ارتباط نقش بسیار مهمی دارد.
• تجزیه و تحلیل رفتار: رفتار درمانگر قصد دارد اهداف و اهداف فرعی مشخص، واضح و قابل اندازه گیری را در کنار رفتارهای مرتبط تدوین کند. بنابراین از تکنیک تجزیه و تحلیل رفتار ABC کمک می‌گیرد. در واقع این تکنیک مشخص می‌کند که چه عواملی رفتار را برمی‌انگیزد (A)، ابعاد این رفتار مشکل ساز چیست (B) و چه پیامدهایی دارد (C).
• مصاحبه رفتاری: رفتار درمانگر در طول جلسات از مصاحبه رفتاری استفاده می‌کند تا :
• رفتار مراجع را مشاهده کند.
• از گذشته‌ی او سؤال بپرسد.
• رفتار مشکل ساز را زیر سؤال ببرد.
• و درباره اهداف درمان و تعریف آن‌ها با مراجع صحبت کند.

در واقع، مصاحبه‌ی رفتاری چیزی فراتر از اظهارات مراجع است. مثلاً، مراجع می‌گوید “من افسرده هستم“. از طرفی، درمانگر به دنبال نشانه‌های رفتاری خاص‌تر است. مانند، “در طول روز چه اتفاقی می‌افتد که شما احساس افسردگی می‌کنید؟“. این هدف با مصاحبه رفتاری محقق می‌شود.

• خود نظارتی: درمانگر نمی‌تواند رفتار مراجع را در خارج از محیط درمان مشاهده کند. بنابراین، باید بر گزارش او تکیه کند. بنابراین، به مراجع آموزش‌هایی می‌دهد تا رفتار خود را پیگیری کند. مثلا، زمانی که عصبانی می‌شود یا سیگار می‌کشد. در این زمان، احساسات و افکار خود را درباره حالات عاطفی ناراحت کننده، ماهیت دقیق رفتار در آن زمان و افکاری که در کنار احساسات پدید آمدند، ثبت کند. البته، این روش با ناقص یا نادرست بودن اطلاعات نیز همراه است.
• کنترل وابستگی: این اصطلاح برای فنون اسکینری به کار می‌رود. هدف این تکنیک کنترل رفتار از طریق دستکاری پیامدهای آن است. این تکنیک شکل‌های مختلفی دارد:
• شکل دهی: در این روش به رفتارهایی که به رفتار مورد نظر نزدیک است، پاداش داده می‌شود. در نتیجه، احتمال رفتار مورد نظر بالا می‌رود.
• وقفه: مراجع را از وضعیتی که باعث تقویت رفتار نامطلوب می‌شود، محروم می‌کند.
• قرارداد وابستگی: ایجاد یک قرارداد میان درمانگر و مراجع در رابطه با اینکه انجام برخی رفتارها توسط مراجع چه عواقبی دارد.
• قانون مادر بزرگ: این اصل شبیه درخواست مادر بزرگ هاست که «اول کار و بعد بازی». در واقع، امکان انجام یک رفتار جذاب‌تر باعث تقویت فعالیت مورد نظر می‌شود.
• اقتصادهای ژتونی: هدف این روش افزایش رفتار مطلوب از طریق کنترل تقویت ‌است.
• آرام سازی پیشرونده عضلانی (PMR): این روش به مراجع می آموزد که چگونه با استرس خود از راه مهارت های آرام سازی ذهنی و عضلانی مقابله کند. مراجع عضلات خود را منقبض (احساس فشار شدید) و سپس با انجام تنفس عمیق و منظم رها می‌کند. مراجع باید این تمرین را بسیار تکرار کند تا اثرات آن را مشاهده کند.
• جرئت آموزی: یک فرد نمی‌تواند در آن واحد هم جسور و هم منفعل باشد. رفتارهای جسورانه نمی‌گذارند، موقعیت‌های اضطراب‌آو برای فرد اضطراب ایجاد کنند. این تمرین برای افرادی که اضطراب آن‌ها ناشی از بزدلی است کاربرد دارد.

یکی از سؤالات اولیه‌ مراجعان رفتار درمانی، درباره مدت زمان آن است. در واقع، هر مراجعی می‌خواهد بداند که جلسات رفتار درمانی چند بار در هفته، چند ساعت و در طی چند جلسه به پایان خواهد رسید. در نتیجه، چه زمانی مشکل او برطرف خواهد شد؟ برای این سؤال یک پاسخ قطعی و یکسان وجود ندارد. در واقع، زمانی که فردی برای رفتار درمانی مراجعه می‌کند، ابتدا باید وضعیت روانی او کامل بررسی شود. پس، یک جلسه به مصاحبه بالینی و تشخیص مشکل اختصاص داده خواهد شد. بنابراین، پس از مشخص شدن نوع مشکل، رفتار درمانگر نوع رفتار درمانی مناسب برای مشکل را انتخاب می‌کند.

با این حال، جلسات رفتار درمانی معمولاً 12 تا 20 هفته طول می‌کشد. بنابراین، فردی که قصد دریافت رفتار درمانی را دارد، باید خود را برای یک فرآیند کمی طولانی مدت آماده کند. این امر منطقی نیز هست. زیرا، فرد اضطراب یا وسواس را در مدت زمان طولانی با خود همراه داشته‌ است. بنابراین، کاهش و مدیریت آن نیز زمان طولانی می‌طلبد. البته، در مراجعانی که مشکل کمتری دارند، این زمان کمتر و تا 6 جلسه است. با این حال، مراجع در هفته یک یا دو جلسه 30 یا 60 دقیقه‌ای خواهد داشت. در این جلسات، با کمک درمانگر مشکل خود را به بخش‌های افکار، اعمال و اجزای فیزیکی تقسیم می‌کند. همچنین، درمانگر مهارت‌هایی برای مدیریت بهتر زندگی خود به فرد آموزش می‌دهد.

پیدا کردن یک درمانگر عالی تا حدی دشوار است. در واقع، هر فردی با گذراندن تعدادی از دوره‌های درمانی ممکن است ادعای درمانگری داشته باشد. اما، هر دانش آموخته مسائل روان، روان درمانگر نیست. برای یافتن رفتار درمانگر مناسب، شما می‌توانید از خدمات مرکز مشاوره باتابان کمک بگیرید.

در واقع، درمانگر شما باید توانایی بالایی در تشخیص مشکل شما داشته باشد. همچنین، متناسب با نوع مشکل از تکنیک‌های رفتار درمانی مناسب آن استفاده کند. گاهی به کار بردن یک تکنیک بی‌موقع و غیرحرفه‌ای ممکن است ترس شما را شدیدتر کند. بنابراین، درمانگری را انتخاب کنید، که تجربه‌ کافی در کار کردن با مراجعان مشابه مشکل شما را داشته باشد. برای این کار به رزومه درمانگران در سایت رجوع کنید. مرکز مشاوره باتابان افتخار همکاری با اساتید با تجربه در زمینه رفتار درمانی را دارد.

آیا می‌توانم از کتاب‎‌های مربوط به این درمان مانند از حال بد به حال خوب استفاده کنم؟ آیا تأثیری دارد؟

آیا این کتاب را خودتان انتخاب کرده‌اید یا طبق نظر رفتار درمانگر شماست؟ در واقع، در طرح درمانی که یک رفتار درمانگر برای شما در نظر دارد، استفاده از کتاب نیز مطرح است. رفتار درمانگران، متناسب با نوع و سطح مشکل مراجع خود از کتاب‌های مختلفی استفاده می‌کنند. در واقع، وقتی چند جلسه درمان را پشت سر گذاشته و آموزش لازم دریافت شده باشد، مطالعه کتاب نیز تجویز می‌شود. به نوعی تمرین‌های مد نظر رفتار درمانگر که برای ادامه‌ی روند درمان شما لازم است در کتاب آورده شده است. پس، کتاب زمانی مفید است که ابتدا مشکل شما بررسی شده باشد. شما می‌توانید با همکاران ما در باتابان در تماس باشید. از طرفی، اگر کتاب طبق نظر درمانگر شما تجویز شده است، بسیار مفید است و بخشی از درمان شماست. بااطمینان و برنامه مطالعه کنید و راهکارها را به کار ببندید. موفق باشید.

من اضطراب شدید و وسواس دارم. اما، به دلیل هزینه‌های بالا و در این مدت طولانی رفتار درمانی نتوانستم درمان را کامل دریافت کنم. آیا خدمات رایگان نیز دارید؟

مسئله اضطراب زمانی که با وسواس نیز همراه باشد، باید هر چه سریع‌تر نسبت به درمان آن اقدام شود. زیرا، در دراز مدت توان بسیاری از کارهای مهم را از شما می‌گیرد. در واقع به دلیل اضطراب، گاهی حتی نمی‌توانید خودتان را برای یک میزبانی آماده کنید. از طرفی، زمانی که درمان را شروع کردید به هر طریقی که شده باید آن را به پایان برسانید. زیرا، قطع درمان در برخی مواقع باعث بازگشت مجدد و شدیدتر نشانه‌ها می‌شود. در نتیجه، حتی زمان و هزینه بالاتری نیز از شما دریافت خواهد کرد. شما می‌توانید با شماره های داخل صفحه با کارشناسان ما تماس بگیرید. شرایط خود را مطرح کنید و از برخی طرح‌های تخفیفی یا رایگان استفاده کنید.

همسر بنده گاهی دچار اضطراب می‌شود. همچنین، فراموش می‌کند که آیا ماشین را در جای ماسب پارک کرده یا خیر. در نتیجه، بارها محل پارک را چک می‌کند. آیا باید به رفتار درمانگر رجوع کند؟

مسئله‌ی اضطراب به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. زمینه ژنتیکی، مشغله‌های کاری، اقتصادی، وضعیت فرزندان و …. می‌توانند مؤثر باشند. با این حال، زمانی که اضطراب از سطحی بالاتر برود و جدی گرفته نشود، عملکرد فرد را مختل می‌کند. از طرفی، برخی افراد به صورت ژنتیکی زمینه وسواس نیز دارند. با این مسائل، وسواس آن‌ها نیز بروز پیدا می‌کند. در واقع، در مورد همسر شما، انجام اعمال تکراری در کنار اضطراب به رفتارهای وسواسی اشاره دارد. این رفتارها ابتدا از نظر شدت و مدت کم هستند. اما، اگر جدی گرفته نشوند، باید فرآیند درمان طولانی مدتی را طی کنند. بنابراین، او را برای استفاده از چند جلسه کوتاه رفتار درمانی ترغیب کنید، تا با ارائه تکنیک، کنترل مشکل خود را در دست بگیرد. همکاران ما در مرکز مشاوره باتابان در خدمت شما هستند.