زوج درمانی گاتمن (آشنایی با تکنیک ها، مراحل و فواید)

همه افراد زندگی زناشویی خود را با تصور رسیدن به آرمان‌های دوست داشتنی و تجربه لحظات لذت بخش آغاز می‌کنند. در واقع، هیچ فردی تمایل ندارد در این مقطع جدید با شکست یا چالش‌های منتهی به آن مواجه شود. اما، گاهی مشکلاتی به‌وجود می‌آیند که روابط زوجین را تهدید می‌کند. اگر این مشکلات بدون درمان رها شوند، باعث افزایش تنش و در نهایت طلاق می‌گردند. آمارهای رسمی در ایران این موضوع را تأیید می‌کند و نرخ طلاق نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته است. بنابراین، لازم می‌باشد زمانی که این مشکلات ایجاد می‌شوند، دردصدد برطرف کردن آن‌ها باشیم و از فروپاشی یک زندگی پیشگیری کنیم. در این میان، برای رسیدگی به مشکلات زوجین برخی خدمات رواج بیشتری یافته است. از جمله این خدمات، پروتکل‌های زوج درمانی می‌باشد. این پروتکل‌ها می‌توانند برای مشکلات زناشویی خفیف تا شدید پاسخگو باشند. ما در این مقاله به یکی از انواع پروتکل‌های زوج درمانی که زوج درمانی گاتمن نام دارد، می‌پردازیم.

این رویکرد زوج درمانی، توسط دکتر جان گاتمن و دکتر جولی شوارتز گاتمن ایجاد شده است. در واقع، این رویکرد حاصل دهه‌ها تحقیق و پژوهش می‌باشد که جان گاتمن در طول بیش از 40 سال، صدها مطالعه تجربی را با بیش از 3000 زوج انجام داده است. او و همکارانش، به این نتیجه رسیدند که برخی از ازدواج‌ها به طلاق ختم می‌شوند. در حالی که برخی دیگر به دلیل نحوه تعامل زوج‌ها موفق می‌مانند. در واقع، گفتگوی زوجین معمولاً در طول زمان پایدار است و تقریباً، 69٪ از مشکلاتی که میان آن‌ها به‌وجود می‌آیند، هرگز حل نمی‌شود. زیرا به تفاوت‌های شخصیتی میان زوجین باز می‌گردد.

به طور کلی، هر زوجی ممکن است دعوا و تعامل منفی را تجریه کنند. اما، براساس تحقیقات گاتمن، نوع تعامل زوجین با یکدیگر تعیین می‌نماید که چه افرادی زندگی موفق را تجربه کنند و چه کسانی مخاطب طلاق می‌باشند. بنابراین، تعارضات زناشویی که میان زوجین ایجاد می‌شود به تجربه هیجانات منفی باز می‌گردد و زوجینی که هیجانات منفی را بیشتر از هیجانت مثبت به کار می‌برند، به سمت طلاق سوق داده می‌شوند. در مقابل، این رویکرد به زوجین کمک می‌کند با تغییر تعامل کلامی منفی که یک عامل رفتاری پویاست، رضایت زناشویی خود را افزایش دهند و هیجانات، تعارض‌ها و عواطف منفی خود را مدیریت کنند. در نتیجه، رابطه خود را بازسازی و صمیمت زناشویی‌شان را تقویت نمایند.

معمولاً رویکردهای زوج درمانی برای درمان زوجین با انواع مشکلات متعدد طراحی شده‌اند. این مشکلات برای برخی افراد خفیف است و به مشکل در تنظیم هیجانات یا نبود مهارت‌های کلامی و … باز می‌گردد. برای برخی دیگر از افراد شدید است و مسائلی مانند اعتیاد در خانواده، خیانت، خودکشی، سوء استفاده و … را شامل می‌شود. بنابراین، هر زوجی می‌تواند برای دریافت زوج درمانی گاتمن اقدام کند. از طرفی، استفاده از این روش به رویکرد نظری مشاور بستگی دارد. برخی از مشاورین از زوج درمانی گاتمن و برخی دیگر از زوج درمانی هیجان مدار یا سایر روش‌ها استفاده می‌کنند. پس، اگر مایلید با این پروتکل آشنا شوید، این موضوع را با متخصصین مشاوره خانواده در مرکز مشاوره باتابان در میان بگذارید. در نهایت بدانید این روش برای انواع مشکلات زیر کاربرد دارد:

• زوجین درگیر با بیماری‌های جسمی
• مشکلات عاطفی
• مشکل در تعامل با خانواده همسر
• اضطراب در رابطه
• تجربه خیانت در خانواده
• تعارض یا نا آگاهی در فرزند پروری
• تجربه شکست در رابطه
• مشکلات اقتصادی اثرگذار در محیط خانه
• مشکلات جنسی یا نارضایتی جنسی
• سوء مصرف مواد
• خودکشی
• و ….

هر رویکرد زوج درمانی اهدافی دارد که برای رسیدن به آن‌ها از یک پروتکل مناسب و تکنیک‌های آن استفاده می‌کند. بنابراین، اهداف زوج درمانی گاتمن عبارتند از:

هدف اول: عواطف منفی در طول تعارض کاهش یابند

گاتمن می‌گوید، برای رسیدن به این هدف باید خرده اهداف زیر در نظر گرفته شود:

1. دعواها و اتفاقات پشیمانی‌آور پردازش شوند. در واقع، زوجین باید،

• در مورد نیازها و احساساتی که موقع رخداد یک رویداد داستند، صحبت کنند.
• بتوانند آنچه در ذهنشان می‌گذرد را توصیف کنند.
• آن بخش‌هایی از واقعیت که توسط همسر بیان شده است را تأیید کنند.
• نقش خودشان را در تعارض بپذیرند.
• در مورد راهکاری دیگر که می‌تواند تعامل و گفت و گوی‌شان را بهتر کند، صحبت کنند.
• با کمک مشاور آن محرک‌هایی که باعث افزایش و به اوج رسیدن تعارضاتشان می‌شود را شناسایی کنند.

2. دستور کار گوینده و شنونده اجرا می‌شود
   در این هدف، به هر یک از زوجین یک قلم و کاغذ داده می‌شود. آن‌ها باید روی کاغذ خود احساسشان را با عبارت “من” بنویسند و به یکی از نیازهای مثبت خود اشاره کنند. در مقابل، فرد شنونده باید تلاش کند تا نیاز و احساس فرد گوینده را به گونه‌ای ابراز نماید که فرد راضی و متقاعد شود. این تمرین، بعد از اجرا در جلسه درمان، باید در خانه نیز اجرا گردد.

3. حل مسئله، متقاعد سازی و سازش مورد تأکید است
   زمانی که زوجین بتوانند مواضع و نگرش‌های یکدیگر را درک کنند، همچنین، احساس نمایند که توسط همسرشان درک می‌شوند؛ فرآیند متقاعد سازی آغاز می‌گردد. از طرفی، از روش دو دایره نیز برای تسهیل سازش افراد استفاده می‌شود.

4. برای تعارض‌های دائمی حل نشدنی دستور کار ارائه می‌شود
   زوج درمانی گاتمن می‌گوید، تعارض‌های حل نشده معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که افراد در تلاشند با یکدیگر سازش کنند و در این فرآیند بخشی از ارزش‌های فردی یا شخصیت خود را از دست می‌دهند. در نتیجه، بن بست ایجاد می‌شود. در این شرایط، مشاوره خانواده به افراد کمک می‌کند تا علت‌ها و خواسته‌های پنهان شده در پشت تعاملاتشان را بیان کنند. بنابراین، به زوجین توصیه می‌شود به جای حل مسئله و نصیحت کردن، به فکر درک موقعیت باشند.

5. برای کاهش عواطف منفی از آرام سازی فیزیولوژیکی استفاده می‌شود
   معمولاً در تعارضات زناشویی برانگیختگی ایجاد می‌شود. در نتیجه، زوجین با ضربان قلب بالا، افزایش سرعت گردش خون و سایر نشانه‌های مشابه اضطراب مواجه می‌گردند. پس، یک رابطه به سمت ضعف و افول پیش می‌رود. در این شرایط، متخصص زوج درمانی فنون آرام سازی فیزیولوژیکی را به کار می‌بندد.

هدف دوم: عواطف مثبت در طول تعارض افزایش یابد

برای محقق شدن این هدف، زوجین باید بتوانند، توافق خود را نسبت به مشکل ایجاد شده نشان دهند. مثلاً، از عبارت‌هایی مانند، بله عزیزم، با برخی از حرفهات موافقم، از چی نگرانی؟ و … استفاده کنند. همچنین، برخی از نشانه‌های کلامی و غیر کلامی دیگر نیز برای جلب توجه همسر به کار رود. این نشانه‌ها می‌تواند شوخ طبعی، ابراز علاقه، بازیگوشی و … را شامل شود. در نهایت، راهکارهایی مانند کارت‌های عشق وجود دارد که به زوجین کمک می‌کند از دنیای درونی یکدیگر آگاه شوند. برای دریافت این راهکارها می‌توانید با همکاران ما در مرکز مشاوره باتابان در ارتباط باشید.

هدف سوم: در اوقات بدون تعارض نیز عواطف مثبت افزایش یابد

در زوج درمانی گاتمن این نکته مطرح می‌شود، زمانی که عواطف منفی کاهش یابند، عواطف مثبت ایجاد می‌شوند و می‌توان آن‌ها را افزایش داد. بنابراین، متخصصین به افراد کمک می‌کنند تا هیجانات مثبت را به صورت پایدار در زندگی مشترک به کار ببرند.

هدف چهارم: ناهماهنگی‌های فراهیجانی برای ایجاد آگاهی هیجانی برطرف شود

فراهیجان، به احساس فرد درباره احساس خود گفته می‌شود. بنابراین، هر فردی باید بتواند احساسات خود را درک کند و به آگاهی هیجانی برسد. در این میان، نقش متخصصین زوج درمانی این است که افراد را از سبک‌هایشان آگاه کنند. همچنین، با استفاده از مصاحبه فراهیجان زوجین را از،

• نگرش ها
• سوابق و تجربه‌های مختلف‌شان از ابراز و تجربه‌ی هیجانات خاص
• نگرش‌های مختلف آن‌ها در برابر هیجان
• درون نگری
• جستجو برای یافتن بینش نسبت به خویشتن
• خودافشاگری
• کاوش احساسات
• و دائره‌ی واژگان هیجانی‌شان آگاه کنند.

هدف پنجم: یک سیستم معنایی مشترک ایجاد و تقویت شود

همه زوجین برای لذت بردن از زندگی و داشتن یک تعامل سالم، به ایجاد یک سیستم معنایی مشترک نیازمندند و البته این سیستم خواه آگاهانه یا غیر آگاهانه ایجاد می‌شود. در واقع، تشکیل این سیستم به این معنا نیست که زوجین حتماً باید عقاید، باورها و اهداف مشترکی داشته باشند. بلکه به این معناست که این افراد بتوانند درباره آن‌ها گفت و گو کنند و یکدیگر را بهتر درک نمایند، هر چند در رابطه با برخی موضوعات اختلاف نظر نیز داشته باشند. بنابراین، برخی موارد مانند،

• تفریح و فعالیت‌های لذت بخش
• رابطه جنسی
• خرید برای خانه
• شرکت در مهمانی
• ادامه تحصیل
• و….

می‌توانند باعث ایجاد این سیستم معنایی مشترک شوند، هر چند که اختلاف نظرهای جزئی نیز وجود دارد.

برای دریافت تکنیک‌های زوج درمانی گاتمن، باید بدانیم در این رویکرد زوج درمانی، روابط زوجین به یک خانه تشبیه شده است که 7 طبقه است. همچنین دو دیوار برای تحمل وزن نیز دارد. بنابراین، زوجین می‌توانند برای بهبود روابط خود از این طبقات عبور کنند.

• طبقه اول- نقشه‌های عشق بسازید: این طبقه اول خانه روابط زوجین است و زوج‌ها را با دنیای روان‌شناختی درونی یکدیگر آشنا می‌کند.
• طبقه دوم- عشق و تحسین را به اشتراک بگذارید: در این طبقه، زوج ها یاد می‌گیرند که آشکارا قدردانی و احترام خود را برای تقویت روابط خود ابراز کنند.
• طبقه سوم- توجه به هم، به جای رویگردانی: این طبقه شامل یادگیری این است که متوجه شوید که شریک زندگی به دنبال جلب توجه، محبت، و آسایش شماست و مطابق با آن پاسخ می‌دهد. این سه طبقه، مبنای صمیمیت زوجین است.
• طبقه چهارم- دیدگاه مثبت نسبت به هم: این طبقه به شرکا کمک می‌کند تا یاد بگیرند که یکدیگر را مثبت ببینند، و آن‌ها را قادر می‌سازد که خطاها را به‌عنوان بخشی از شرایط ببینند، نه شکست‌های فردی.
• طبقه پنجم- مدیریت تعارض: در این طبقه، زوج ها یاد می‌گیرند که تعارض را از طریق یک فرآیند سه مرحله‌ای مدیریت کنند. اول، زوجین احساسات یکدیگر را در نظر می‌گیرند. در مرحله بعد، یاد می‌گیرند که در مورد مشکلات خود بحث کنند. در نهایت، هنگامی که شریک زندگی در طول درگیری احساس غرق شدن می‌کند، تکنیک‌هایی را می‌آموزد تا خود را آرام کند تا خونسردی خود را حفظ کند.
• طبقه ششم- رویاهای زندگی را به واقعیت تبدیل کنید: طبقه دوم تا آخر بر حمایت و پشتیبانی از شریک زندگی در رویاها و اهدافش متمرکز است. در واقع، زوجین باید هم رویاهای یکدیگر را بدانند و هم برای رسیدن به آن‌ها تلاش کنند.
• طبقه هفتم- ایجاد معنای مشترک: طبقه بالا منعکس کننده طبقه اول است که شامل درک یک دنیای درونی می‌باشد، اما در این مورد، این دنیای درونی زوج است و مستلزم کشف اعتقاد و باورهایی می‌باشد که برای آن‌ها معنی مشترک دارد. بنابراین در این طبقه از زوج درمانی گاتمن، زوجین باید در این رابطه با یکدیگر صحبت کنند تا برخی باورهای مشترک پیوند دهنده را بیابند.
• دو دیوار- اعتماد و تعهد: دو دیوار تحمل وزن خانه روابط زوجین به آن‌ها کمک می‌نماید تا در هفت طبقه کار کنند. اعتماد زوج‌ها را قادر می‌سازد باور کنند که می‌توانند به یکدیگر تکیه ک و احساس کنند که یک تیم هستند، و تعهد به این معناست که زوج‌ها توافق کرده‌اند که با هم بمانند و روابط خود را بهبود بخشند.

واضح است که هر طبقه از خانه نشان دهنده فرصتی برای زوج‌ها برای توسعه مهارت‌های جدید است که رابطه آنها را تقویت می‌نماید. درمانگران گاتمن از این نظریه برای هدایت کار خود با زوج‌ها استفاده می کنند.

زوجین ممکن است با مشکلات مختلفی برای دریافت زوج درمانی گاتمن مراجعه کنند. با این حال، معمولاً برخی مراحل ثابت زیر توسط متحصصین زوج درمانی برای درمان زوجین طی می‌شود. این مراحل در قالب پروتکل و براساس جلساتی که زوجین مراجعه می‌کنند، قرار دارند. در این مقاله، ما به بررسی 6 جلسه از پروتکل که برای زوجین دارای کودک کم توان ذهنی ارائه شده است می‌پردازیم. اما، این جلسات به تناسب زوجین و نوع مشکل آن‌ها متفاوت است و شاید تا 15 الی 25 جلسه نیز به طول بیانجامد.

دکتر گاتمن معتقد است که 4 رفتار تهاجمی زیر یک ارتباط را با چالش مواجه می‌کند. در نهایت، ممکن است منجر به طلاق شود:

• انتقاد کردن

همه ما ممکن است در تعامل با همسرمان مرتکب این اشتباه شده باشیم یا حتی، خودمان مخاطب این انتقاد بوده و احساس منفی آن را تجربه کنیم. در واقع، جملاتی مانند تو نمی‌توانی درست رانندگی کنی، چرا مدیریت اقتصادی نداری، بهتر از مهمان‌ها پذیرایی کن، این لباس برای تو مناسب نیست و … همه به انتقاد گری اشاره دارد. این گفته‌ها به معنای بیان نکردن حقایق نیست. بلکه، در فضای زندگی زناشویی زوجین باید یاد بگیرند طبق نظر دکتر گاتمن پیش از انتقاد کردن، به بیان چندین نقطه‌ی مثبت همسر بپردازند. در نهایت، با حفظ جوانب انتقاد را مطرح کنند. بنابراین، در زوج درمانی گاتمن، به زوجین آموزش داده می‌شود در یک موقعیت خاص به جای انتقاد و ایجاد هیجانات منفی، راجع به احساسشان در آن موقعیت صحبت کنند.

• حالت تدافعی داشتن

اگر از ان دسته افرادی هستید که دائماً احساس می‌کنید همسر شما حساس است، بیش از حد نکاتی را گوشزد می‌کند، به حرف شما گوش نمی‌دهد و مشاجراتتان افزایش یافته، احتمالاً شما از رفتار تهاجمی دفاع کردن استفاده می‌کنید. در نتیجه، این رفتار مانع از این می‌شود که شما سهم خودتان را در مشکات در نظر بگیرید یا رفتار اشتباهتان را بپذیرید. بنابراین، در مقابل رفتار تدافعی، درمانگر به شما آموزش می‌دهد تا بتوانید حتی بخش کوچکی از مشکلی که ایجاد شده است را بپذیرید و از این روحیه فاصله بگیرید.

• تحقیر کردن

تحقیر کردن خواسته یا ناخواسته باعث ایجاد فاصله‌ی عمیق میان زوجین می‌شود. خصوصاً اگر همسر شما روحیه حساسی داشته باشد و برخی مسائل اضطراب‌آور او را درگیر کند. بنابراین، اگر حتی ناخواسته این روحیه را دارید که دائماً همسرتان را تحقیر می‌کنید، هر روز رابطه‌تان سردتر می‌شود. در نهایت، طلاق در انتظار شماست. پس، صحبت با یک مشاوره ازدواج تلفنی را در برنامه‌تان قرار دهید. یک درمانگر حرفه‌ای به شما کمک می‌کند تا از تحقیر کردن یکدیگر فاصله بگیرید و فضایی همراه با احترام بوجود آورید.

• فرار کردن از موقعیت

برخی از زوجین هنگامی که با مشکلی مواجه می‌شوند فرار از موقعیت یا قهر کردن را انتخاب می‌کنند. اما، نمی‌دانند یک قهر ساده می‌تواند چه پیام‌هایی را منتقل می‌نماید. زمانی که شما قهر می‌کنید این پیام را منتقل می‌شود که نه مشکل و نه ناراحتی همسرتان، هیچ کدام برای شما اهمیت ندارد. شاید در درون خودتان این احساس را نکنید و منتظر دلجویی او باشید. اما، این رفتار در طول زمان عادی و خسته کننده می‌شود. در نهایت، تعارضات شما را افزایش می‌دهد. اگر احساس می‌کنید در رابطه با مسائل جنسی‌تان نیز این رفتار رخ می‌دهد، حتماً از یک متخصص مشاوره جنسی کمک بگیرید.

یکی از کاربردهای بسیار مهم زوج درمانی گاتمن، تنظیم هیجانات است. در واقع، وقتی زوجین یاد می‌گیرند هیجانات شدید و متفاوت خود را تعدیل و کنترل کنند، باعث ایجاد آرامش در خود و دیگران و در نهایت کاهش تعارضات زناشویی می‌شوند. همین عامل موجب شده، این رویکرد درمانی بتواند تجربه درخشانی در درمان زوجین با مشکلات خفیف تا شدید داشته باشد. بنابراین، پژوهش‌های بابکوک و همکاران(2013)، برند همکاران (2012)، گاتمن (2022، 2023) و … نشان داده است که این رویکرد  می‌تواند تعارضات زناشویی را کاهش داده و باعث ایجاد دلبستگی و ثبات هیجانی بیشتر شود.

همه ما می‌دانیم، زمانی که مسائل زندگی مشترک باعث ایجاد چالش‌های جدی و بالا رفتن تعارضات می‌شوند، باید در اسرع وقت نسبت به آن‌ها رسیدگی شود. همچنین، می‌دانیم برخی راهکارهای اشتباه در فضای مشاوره و درمان می‌تواند مسیر زندگی زوجین را در جهت منفی تغییر دهد. بنابراین، باید درمانگر یا مشاورین با تجربه را برای حل مشکلاتمان انتخاب کنیم. مرکز مشاوره باتابان توانسته است از وجود اساتید مجرب در زمینه زوج درمانی بهره مند شود. شما می‌توانید این مجموعه را برای حل مشکلاتتان انتخاب کنید. دغدغه‌ها و چالش‌هایتان را با ما در میان بگذارید و پاسخ آن‌ها را دریافت نمایید.