مشاوره توانبخشی چیست؟ (مزایا، اهداف، اصول و ارتباط با مشاور)

همه افراد نیاز دارند در جامعه به طور مستقل و با تکیه بر توانمندی‌های خود زندگی کنند. از طرفی، برخی افراد از این نعمت محروم هستند. در واقع، این افراد توانمندی لازم برای یک زندگی مستقل را ندارند. وظیفه همه ما است که در بالقوه نمودن ظرفیت‌های بالفعل، به یکدیگر کمک کنیم.  مشاوره توانبخشی مجموعه‌ای از مداخلاتی است که برای بهینه سازی عملکرد و کاهش ناتوانی در افراد دارای شرایط سلامت در تعامل با محیط است. تصوری کنید فردی به یک بیماری ناتوان کننده مثل ام اس مبتلا شده است، فرزند مبتلا به تاخیر هوشی دارد، یکی از اعضای خانواده اعتیاد دارد، خانواده در ارتباط با سالمند دچار مشکل شده است، کودکی به اتیسم، اختلال تمرکز و… مبتلا است و بسیاری دیگر از مشکلاتی که موجب می‌شود افراد احساس درماندگی کنند و نتوانند از تمام ظرفیت‌های خود بدون اتکا به دیگران، برای حضور موثر در خانواده و جامعه استفاده کنند.
در بسیاری از موارد، مشاوره خانواده برای توانبخشی خانواده‌ها الزامی می‌باشد. متاسفانه امروزه بسیاری از افراد درمورد مشاوره توانبخشی و نقش موثر آن در جامعه، اطلاعات اندکی دارند و نمی‌دانند چگونه می‌توانند از خدمات آن بهره مند شوند.

 توانبخشی چیست؟ فرآیند کمک به کودک و بزرگسال یا سالمند است تا بتوانند در فعالیت‌های روزمره تا حد امکان مستقل باشند و در آموزش، کار، تفریح و نقش‌های معنادار زندگی مانند مراقبت از خانواده، توانمند شوند. این کار از طریق کار با فرد و خانواده‌اش برای رسیدگی به شرایط بهداشتی اساسی و علائم آن‌ها، اصلاح محیط برای تطابق با نیازها، تقویت خود مدیریتی انجام می‌شود. به طور کلی هدف مشاوره توانبخشی استفاده از تمام ظرفیت‌ها و پذیرش وضعیت موجود و تلاش برای رسیدن به وضعیت مطلوب است. این فرآیند باید به فرد کمک کند بر مشکلات خود غلبه نمابد و در خانواده و جامعه آن‌گونه که می‌تواند حاضر شود.
این رشته در سال 1918 برای کمک به افراد آسیب دیده در جنگ جهانی اول ایجاد شد. سپس، گسترش یافت. امروزه میزان توجه مردم به آن افزایش یافته است و حوزه کاری گسترده‌ای مانند روانشناسی کودکان استثنایی، نوجوان، بزرگسال و سالمند را شامل می‌شود.

مشاوره توانبخشی به دنبال فعال کردن حداکثر توانمندی جسمی، ذهنی، شناختی، عاطفی و … افراد معلول برای انجام امورات فردی و حضور در اجتماع است. بنابراین اهداف مشاوره توانبخشی شامل موارد زیر است:

تقویت استقلال

تقویت استقلال هدف اصلی و نهایی مشاوره توانبخشی است. در واقع، این رشته می‌خواهد افراد بتوانند متناسب با توانایی‌هایشان زندگی پویایی داشته باشند. تا حد امکان امورات شخصی خود را مدیریت کنند در مشاغلی که مناسب آن‌هاست حضور یابند. همچنین، فرصت‌های تحصیلی را به دلیل عدم آگاهی درباره‌ی محدودیت‌های خود از دست ندهند؛ این کار به عزت نفس افراد می انجامد.

سازگاری روانی-اجتماعی

افرادی که در زندگی خود ناتوانی‌هایی را تجربه می‌کنند، نسبت به افراد عادی بیشتر از مشکلات روحی رنج می‌برند و به سختی سازگار می‌شوند. درواقع همانطور که اگر فردی پایش شکسته باشد، آهسته‌تر باید حرکت کند و حساسیت بالایی دارد. این افراد هم تاب‌آوری کمتری دارند و در مواجهه با دیگران زودتر واکنش نشان می‌دهند. ممکن است این افراد مدت‌ها در ذهن خود با وضعیت موجود بجنگند و از دیگران کناره گیری کنند؛ لذا احساس انزوا و تنهایی در آن رایج است و باعث می‌شود به مشاوره افسردگی نیاز داشته باشند. آنچه در مشاوره توانبخشی این افراد حائز اهمیت می‌باشد این است که بتوانند با شرایط روانی و اجتماعی خود سازگار شوند و  رنج روانی و اجتماعی آن‌ها کاهش یابد.

تسهیل توانبخشی حرفه‌ای

بسیاری از افراد ناتوان نیز توانمندی‌های خاص خود را دارند. در واقع، این افراد می‌توانند با تجهیزات لازم در برخی از مشاغل شرکت کنند و موفق شوند. با این حال، شناخت کافی از این مسئله ندارند. مشاوره توانبخشی به این افراد کمک می‌کند تا مشاغل متناسب با خود را بشناسند و ضمن تقویت توانمندی‌های خود برای حضور در بازار کار آماده شوند. افراد ناتوان احساس خودکارآمدی پایینی دارند که به سلامت جسم و روان آن‌ها آسیب جدی وارد می‌کند. برخورداری از یک موقعیت شغلی تاثیر معجزه آسایی در بهبود عملکرد این افراد  دارد.

افزیش اطلاعات و آگاهی

افراد زیادی از حق و حقوق خود در جامعه آگاه نیستند و همین امر زمینه را برای سوءاستفاده افراد سودجو ایجاد می‌کند. در مطب مشاوره توانبخشی افراد تمام آنچه را که برای حضور فعالانه در جامعه و مراقبت از خود لازم است فرا می‌گیرند. مشاور توانبخشی به افراد یاد می‌دهد چگونه در برابر افراد سود جو از حق و حقوق خود دفاع کنند.

ارزیابی و برنامه‌ریزی

برای دستیابی به اهدافی که گفته شد، مشاوران توانبخشی ابتدا توانمندی‌ها، محدودیت‌ها و اهداف فرد را ارزیابی می‌کند. سپس براساس این ارزیابی‌‌ها، برای هر فردی متناسب با هدفی که دارد برنامه فردی تدوین می‌کند.

دفاع از حقوق

دفاع از حقوق معلولین، از جمله کارکردهای مهم مشاوران توانبخشی است. در واقع، همه افراد از حقوق معلولین اطلاع ندارند. بنابراین، این مشاوران اطلاعات جامعی در این باره در اختیار معلولین و خانواده‌های آن‌ها قرار می‌دهند. همچنین، با نهادها و سازمان‌های دولتی و غیر دولتی برای ترویج و دفاع از حقوق معلولین همکاری می‌کنند.

کیفیت زندگی

این هدف به بررسی جنبه‌های مختلف زندگی افراد معلول، از جمله روابط خانوادگی، تعامل اجتماعی و فعالیت‌های اوقات فراغت می‌شود. بنابراین، مشاوره توانبخشی در تلاش است تا از این طریق کیفیت زندگی افراد معلول را افزایش دهد.

فناوری کمکی

فراهم کردن فناوری‌های کمکی برای شرکت در کارهای مربوط به افراد معلول از اهدا مشاوران توانبخشی است. به عنوان مثال، یک مشاور توانبخشی ممکن است به افراد دارای معلولیت کمک کند تا خدمات حمل و نقل مورد نیاز خود را برای رسیدن به شغل پیدا کنند. آنها می‌توانند به مشتریان خود در مورد فناوری‌های کمکی آموزش دهند که به آنها کمک می‌کند راحت‌تر در آشپزخانه خود حرکت کنند. وظایف خود را در شغل خود انجام دهند یا در مدرسه یادداشت برداری کنند.

پشتیبانی بلند مدت

خدماتی که به افراد معلول ارائه می‌شود باید پیگیری شود. مشاوره توانبخشی، یک فرآیند مداوم است که برای سازگاری افراد با تغییرات محیط و شرایط خود خدمات طولانی مدتی ارائه می‌دهد.

آموزش و اطلاعات

مشاوران در مورد ناتوانی‌ها، امکانات موجود و راهبردهای زندگی با معلولیت‌ها، آموزش و اطلاعاتی را به مراجعین، خانواده‌ها و جامعه ارائه می‌دهند.

هماهنگی خدمات

کار با افراد ناتوان یک فرآیند بلند مدت است که به همکاری پزشک، مشاور توانبخشی، مددکار اجتماعی، روانشناس فردی و خانواده، مربیان و خانواده نیازمند است. مشاور توانبخشی در جلب همکاری این افراد برای بهبودی مراجعین تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد و روند درمان و همکاری را پیگیری می‌کند.

به طور کلی، هر فردی که با نوعی محدودیت مواجه است می‌تواند از مشاوره توانبخشی استفاده کند. در واقع، برخی افراد از بدو تولد با محدودیت‌هایی مواجه هستند. از طرفی، برخی دیگر پس از مدتی با ناتوانی‌هایی مواجه می‌شوند. بنابراین،

• معلولین
• افراد مبتلا به سرطان
• بیماری مزمن کلیوی
• آسیب نخاعی
• سکته مغزی و عوارض آن
• بیماری دیابت
• بیماری ام اس
• سالمندان
• مبتلایان به بیماری‌های روانی
• و…

به مشاوره توانبخشی نیاز دارند و با مشارکت خود می‌توانند بهره بیشتری ببرند.

افرادی که خدمات مشاوره توانبخشی ارائه می‌دهند، از اصولی پیروی می‌کنند. در واقع، این اصول به مشاوران کمک می‌کند تا متناسب با ویژگی‌ها و شرایط اختصاصی هر فرد بهترین برنامه را برای فعال کردن توانایی‌های او تدوین کنند؛ به عنوان مثال  بنابراین، اصول مشاوره توانبخشی شامل موارد زیر است:

تأکید بر توانایی‌ها

از جمله اصول اساسی مشاوره توانبخشی تأکید بر توانایی‌هاست. در واقع، این شاخه از مشاوره رویکرد بسیار دلگرم کننده‌ای دارد. زیرا، جنبه‌های مثبت فرد را در نظر می‌گیرد. بنابراین، بر آن چیزی که از دست رفته تمرکز نمی‌کند، بلکه بر آن هدفی که قصد دارد به آن برسد تأکید می‌کند.

ایجاد سازگاری

چالش‌هایی که معمولاً با اختلالات و از دست رفتن توانایی ایجاد می‌شود، برای بیماران سخت است. در واقع، این چالش‌های فیزیکی، اجتماعی و عاطفی برای آن‌ها طاقت فرساست. بنابراین، برای رسیبدن به هدف مورد نظر ابتدا باید شناخت خوبی از وضعیت کلی فرد به دست آورد. بنابراین، ممکن است همیشه بهبودی کامل حاصل نشود. پس، باید بدانیم توانبخشی به افراد کمک می‌کند تا خود را با شرایط چالش برانگیز سازگار کنند. در واقع آن‌ها باید بتوانند با شرایطی که پیش آمده منطبق شوند و براساس توانایی‌های فعلی خود حرکت کنند.

به طور کلی، حالت ناتوانی باعث کاهش فعالیت، محدودیت می‌شود. از طرفی، مشاوره توانبخشی باعث افزایش مشارکت اجتماعی و تعامل بیشتر می‌شود. در واقع، این شاخه حس اعتماد به نفس افراد را افزایش می‌دهد و به پذیرش خود کمک می‌کند.

در نظر گرفتن همه ابعاد

در مشاوره توانبخشی، تأکید اصلی بر در نظر گرفتن رویکرد جامع به درمان است. در واقع، باید بدانیم که یک فرد تحت درمان است نه یک بیماری. به همین دلیل، باید شرایط کلی فرد از جمله ترجیحات،  گذشته، فرهنگ، باورهای دینی، حمایت اجتماعی، توانایی‌های جسمانی، مراحل رشد و روانشناسی فرد نیز در نظر گرفته شود. سپس، بر این اساس برنامه متناسب با فرد ایجاد شود.

تأکید بر زمان

در نظر گرفتن زمان در مشاوره توانبخشی بسیار مهم است. در واقع، شروع زود هنگام این خدمات برای بسیاری از افراد از جمله، افراد مبتلا به بیماری مزمن انسداد ریه، آسیب نخاعی، سکته مغزی و … می‌تواند خطر بستری دوباره را کاهش دهد.

استفاده از آموزش

از مشاوره توانبخشی نمی‌توان انتظارات خارق‌العاده داشت. در واقع، این خدمات بر پایه آموزش بیشترین تأثیر را دارند. بنابراین، مراجعان باید در این فرآیند همکاری کنند. در جریان طرح درمان و اهداف و انتظارات آن قرار بگیرند. همچنین، با مشارکت فعال خود روند درمان را پیش برند.

مراقبت مردم محور

یکی دیگر از اصول مشاوره توانبخشی، تأکید بر مراقبت مردم محور است. در این رویکرد، دیدگاه‌های افراد، مردم، خانواده‌ها، جوامع و .. نسبت به مراقبت در نظر گرفته می‌شود. در واقع، این افراد به عنوان مشارکت کنندگان و ذی‌نفعان این سیستم هستند. همچنین، در این سیستم افراد باید آموزش و حمایت لازم برای مشارکت و تصمیم گیری درباره مراقبت از خود را دریافت کنند. از طرفی، مراقبان نیز بتوانند در یک محیط کاری حمایتی به حداکثر عملکرد خود برسند. به طور کلی، این نوع مراقبت از مراقبت‌های بیمار محور و شخص محور گسترده‌تر است. همچنین، سلامت افراد در جوامع را نیز در نظر می‌گیرد.

مشاوره توانبخشی با توجه به اهدافی که دارد، برای زندگی افراد دارای معلولیت ضروری است. بنابراین، برخی از مهمترین مزایای مشاوره توانبخشی شامل موارد زیر است:

• مشاوره توانبخشی به افراد ناتوان کمک می‌کند درد کمتری احساس نمایند. گاهی شدت مشکلات کم است؛ اما درد و رنج افراد به خاطر عدم حمایت عاطفی و اجتماعی، عدم پذیرش، نشخوار فکری، کاهش اعتماد به نفس، ضعف خودکارآمدی و… زیاد می‌باشد. مشاور توانبخشی به افراد کمک می‌کند ضمن حل مسائل و مشکلات روانشناختی، درد جسمانی کمتری احساس کنند.
• افراد ناتوان در معنای زندگی دچار مشکل می‌شوند و چارچوب معنایی آن‌ها فرو می‌ریزد و فکر می‌کنند دیگر دلیلی برای زندگی وجود ندارد. مشاوره توانبخشی در روان درمانی این افراد از رویکردهای وجودی، پذیرش و تعهد، معنادرمانی و… استفاده می‌کند تا چارچوب ارزش‌های خود را از نو بسازند و اهداف و برنامه‌هایی متناسب با شرایط موجود طرح ریزی نمایند.
• افراد هنگام مواجهه با ناتوانی، معمولاً کم تحرک می‌شود. همین عامل تأثیر بسیار زیادی بر خلق و همچنین، سلامت جسمی افراد دارد. بنابراین، مشاوره توانبخشی با آرامش و نیرویی که برای مقابله با ناتوانی ایجاد می‌کند، موجب ترغیب بیشتر این افراد به فعالیت می‌شود.
• افرادی که پس از یک دوره توانمندی، با ناتوانی‌هایی رو به رو می‌شوند (مانند، فردی که پس از سکته مغزی دچار ناتوانی می‌شود)، معمولاً اعتماد به نفس آن‌ها کاهش می‌یابد. این افراد، برای ادامه‌ی زندگی نیاز دارند، مهارت‌هایی را کسب کنند تا اعتماد به نفس خود را افزایش دهند.

به طور کلی مشاوره توانبخشی به افراد کمک می‌کند مهارت‌هایی که برای زندگی در شرایط موجود نیاز دارند فرا بگیرند و ضمن افزایش ظرفیت روانی خویش با شرایط سازگار شده و از تهدیدها فرصتی برای رشد و تعالی خویش به وجود بیاورند.

هر فردی سرچشمه‌ای از استعداد است. اما، باید راه فعال کردن این استعدادها متناسب با توانمندی‌ها و ویژگی‌های فرد کشف شود. بنابراین، مشاوره توانبخشی می‌تواند آرامش دوباره را برای افرادی که با ناتوانی‌هایی مواجه هستند ایجاد کند. در واقع، این مشاوران به دنبال کشف توانمندی‌های این افراد و سپس، فراهم کردن بستری مناسب برای فعال شدن آن‌‌ها هستند. بنابراین، رجوع به مشاوران توانبخشی حرفه‌ای و آموزش دیده نیاز اصلی این افراد است. اگر نیازمند دریافت مشاوره توانبخشی هستید، ما به شما مشاوران توانبخشی مرکز مشاوره باتابان را معرفی می‌کنید. شما می‌توانید با دریافت وقت مشاوره و بیان شرایط خود از بهترین خدمات مشاوره توانبخشی مرکز استفاده کنید.