گفتار درمانی چیست؟ (درمان اختلال گفتار توسط گفتار درمانگر)

انسان موجودی اجتماعی است و ارتباط نقش مهمی در رشد او ایفا می‌کند. در واقع، افراد از طریق ارتباط می‌توانند احساسات، نیازها و افکار خود را به دیگران منتقل کنند. یکی از مهمترین راه‌های ارتباطی، سخن گفتن است. در واقع، زبان و گفتار نقش بسیار مهمی در این ارتباط ایفا می‌‌کنند. از طرفی، اختلالات گفتاری یکی از رایج‌ترین اختلالات زمان کودکی است. این اختلالات بر توانایی فرد برای تولید صداهایی که کلمات را ایجاد می‌کنند، تأثیر می‌گذارد. در نتیجه، این مشکل بر عزت نفس و کیفیت کلی زندگی فرد تأثیر می‌گذارد. بنابراین، استفاده از گفتار درمانی ضروری است. این مقاله به شما کمک می‌کند تا بدانید گفتار درمانی جیست؟ چه اهمیتی دارد؟ اختلالات گفتار و انواع درمان آن‌ها کدامند؟ همچنین، گفتار درمانگر چه کاری انجام می‌دهد؟ و از چه طریقی می‌توان با گفتار درمانگر مرتبط شد؟

گفتار درمانی یا آسیب‌شناسی گفتار یکی از شاخه‌های توانبخشی است. این درمان، برای ارزیابی و درمان مشکلات ارتباطی و اختلالات گفتاری استفاده می‌شود. این کار توسط آسیب‌شناسان گفتار زبان، که همان گفتار درمانگرها هستند، انجام می‌شوند. بنابراین، این درمان به افرادی که در صحبت کردن مشکل دارند، برای برقراری ارتباط بهتر کمک می‌کند. همچنین، مانع‌های تولید گفتار صحیح را برطرف می‌کند.

بنابراین، افراد می‌توانند افکار خود را بیان کنند. گفتار دیگران را بفهمند. همچنین، مهارت‌هایی مانند حافظه و توانایی حل مشکلات خود را بهبود بخشند. بنابراین، برخی از افراد برای صحبت کردن و برقراری ارتباط به کمک نیاز دارند. دیگران برای پردازش و درک بهتر زبان به گفتار درمانی نیاز دارند.

دلایل اهمیت و نیاز به گفتار درمانی فراوان است. با این حال باید بدانیم، اختلالات گفتار به شکل‌های مختلفی از لکنت زبان گرفته تا مشکلات در زیر و بم صدا ظاهر می‌شوند. بنابراین، این اختلالات می‌توانند درک صحبت دیگران یا بیان افکار و احساسات را دشوار کنند. از طرفی، اختلالات بلع نیز خوردن و نوشیدن را به یک چالش تبدیل می‌کند. بنابراین، تأثیر منفی قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد می‌گذارند. در نتیجه، توانایی برقراری ارتباط، زندگی مستقل و اجتماعی شدن را در افراد محدود می‌کنند.

از طرفی، گفتار درمانی برای شکل دادن به شخصیت کودکان نیز بسیار مهم است. کودکانی که در صحبت کردن با مشکل مواجه هستند، اعتماد به نفس بسیار پایینی دارند. در نتیجه، نمی‌توانند در کارهای تحصیلی، حرفه‌ای و اجتماعی خود پیشرفت کنند. گفتار درمانی به این افراد کمک می‌کند تا مشکلات ارتباطی و بیانی و همچنین، مشکلات در بلع و تغذیه آن‌ها برطرف شود. پس، تا زمانی که این مشکلات برطرف نشوند، کودکان و بزرگسالان درگیر با اختلالات گفتار و زبان، نمی‌توانند به طور معمول زندگی کنند. در واقع، کلیه جنبه‌های زندگی آنان متأثر از این مشکلات است. بنابراین، نیاز به گفتار درمانی دارند.

اختلالات ارتباطی به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

اختلالات گفتار

در این اختلالات گفتار فرد تا حدی از گفتار مورد انتظار متفاوت است که توجه دیگران را جلب می‌کند. همچنین، ممکن است فهم آن آنقدر سخت باشد که گوینده و شنوه هر دو پریشان و ناراحت شوند. اختلالات گفتاری عبارتند از:

اختلال تولید آوایی (تلفظی)

این اختلال، از شایع‌ترین مشکلات گفتاری در میان کودکان است. این کودکان در ایجاد صداهای گفتاری با مشکل مواجه هستند. در واقع،

• برخی صوت‌ها را تولید نمی‌کنند (به جای «ابرو» می‌گویند «ابو»).
• برخی از صداها را تغییر می‌دهند (این کودکان نوک زبانی هستند).
• یک یا دو صدا جای یک صدای دیگر را می‌گیرد (مثلاً، «یاحت» به جای «راحت»).
• یا ممکن است صداهایی به کلمه اضافه کنند که جزء آن کلمه نیستند (مثلاً، «سراد» به جای «سرد»).

به طور کلی، این افراد نمی‌توانند صداها را طبقه‌بندی کنند. در نتیجه، نمی‌توانند آن صدایی که معنا را تغییر می‌دهد تشخیص بدهند. برخی از صداها مانند «ل، ر، س، چ» را خیلی بد تلفظ می‌کنند. این مشکل ممکن است به دلیل شکاف کام (اختلال مادرزادی ناشی از عدم اتصال سقف دهان و لب‌ها) و یا نقص شنوایی ایجاد شود. همچنین، آسیب‌های مغزی یا بدکارکردی مغز نیز می‌تواند در ایجاد این اختلال مؤثر باشد. این اختلال، در دوره خردسالی و اوایل کودکی شروع می‌شود. همچنین، باعث ایجاد مشکلات تحصیلی، شغلی و اجتماعی نیز می‌شود.

اختلال تولید صدا

صدای انسان سه ویژگی زیر و بمی، بلندی و کیفیت دارد، که در هر فردی متفاوت است. افراد داری اختلال صدا در این سه ویژگی مشکل دارند. مشکل کیفیت صدا در افراد، معمولاً به آواگری یا طنین صدا و یا هر دوی آن‌ها مربوط است. بنابراین، از نظر آواگری، این افراد موقع صحبت کردن نفس می‌‌زنند. گرفتگی صدا و صدای خشن دارند. از نظر طنین صدا، گفتار آن‌ها تودماغی است. مانند، کودکی که سرماخورده و یا فردی که تو دماغی صحبت می‌کند.

مشکل در زیر و بمی صدا نیز در این افراد دیده می‌شود. در واقع، ممکن است صدای آن‌ها آنقدر زیر یا بم باشد که با سن و جنس او همخوان نباشد. همچنین، حواس او را پرت کند. در نتیجه، پیامی منتقل نشود. این مشکل می‌تواند ناشی از تغییرات هورمونی، رشد ناقص و یا فلج تارهای صوتی باشد.

اختلال سیالی کلامی (لکنت زبان)

کودکان در طول رشد خود، در برخی مواقع مشکلات سیالی یا روانی گفتار را تجربه می‌کنند. در واقع، تا 2 سالگی کودکان ممکن است در زمان‌های کوتاهی بیشترین اختلالات سیالی را از خود نشان دهند. یکی از شایع‌ترین اختلالات سیالی که تا حدی با آن آشنایی داریم، لکنت زبان است.

اختلال لکنت زبان، ناروایی گفتار نیز نامیده می‌شود. این افراد در تولید صداهای گفتاری مشکل دارند. این مشکل خود را با تکرار و کشیده‌گویی هجاها، اصوات یا کلمه‌ها، تنش در صحبت و حرکات اضافه نشان می‌دهد. لکنت زبان در پسران 3تا 4 برابر بیشتر از دختران است. افراد دارای این مشکل، برخی از مشکلات رفتاری مانند افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و مشکل در روبط اجتماعی را نیز تجربه می‌کنند. در واقع، این افراد ممکن است پاسخ سؤالی را بدانند اما به دلیل ترس، اضطراب و سرخوردگی از پاسخ دادن خود داری کنند.

تأخیر در تکلم

در اختلال تأخیر در گفتار، گفتار کودک براساس آنچه از سن او انتطار می‌رود، رشد نمی‌کند. در نتیجه، این افراد ممکن است شبیه کوچکترها صحبت کنند. همچنین، مهارت‌های گفتاری و زبانی آن‌ها ضعیف است. بنابراین، بیشتر از طریق حرکات جسمی ارتباط برقرار می‌کنند. این افراد حتی اگر بتوانند صحبت کنند، بریده بریده و کوتاه است. علت‌های این اخلال شامل موارد زیر است:

• محرومیت‌های محیطی (محیط این افراد محرک‌های مناسبی برای برقراری ارتباط نداشته است).
• آشفتگی‌های فضای خانه
• عدم برخورد صحیح والدین
• نقص شنوایی
• انتظارات بیشتر از توان کودک (منفی‌گرایی)
• کم‌توانی ذهنی
• آسیب مغزی
• اختلالات فراگیر رشد

اختلالات زبان

در این اختلالات، افراد در درک و استفاده از نظام‌های نمادین گفتاری و نوشتاری مشکل دارد. این مشکل در 2% الی 3% کودکان پیش دبستانی و 1% دانش‌آموزان رایج است. اختلالات زبانی عبارتند از:

اختلال زبان بیانی

افراد مبتلا به این اختلال در تولید زبان بیانی مشکل دارند. همچنین، ممکن است در استفاده از زبان گفتاری و نوشتاری نیز مشکل داشته باشند. این اختلال در 18 ماهگی زمانی که کودک نمی‌تواند کلمه‌ها و صداها را تولید و تکرار کند، واضح می‌شود. اگر شدت این اختلال زیاد باشد، ممکن است قبل از 3 سالگی رخ دهد. در واقع، در موارد شدیدتر کودک ممکن است نتواند کلمات ساده‌ای مانند «مامان» و «بابا» را بگوید. از طرفی، دامنه لغات این کودکان محدود است و نمی‌توانند صدای گفتاری تولید کنند. باید بدانیم این افراد در فهم زبان مشکلی ندارند. در واقع، می‌توانند از طریق حرکات جسمی و روابط چشمی با دیگران ارتباط برقرار کنند.

اختلال زبان دریافتی

این افراد در فهم و درک زبان گفتار مشکل دارند. در واقع، نمی‌توانند معنای لغات و واژگان را بفهمند و تفسیر کنند. سیستم شنوایی این افراد مشکلی ندارد و می‌توانند صداهای اطراف را بشنوند. اما، معنای صداها را نمی‌فهمند. چون نمی‌فهمند دیگران چه می‌گویند، به نظر می‌رسد نسبت به گفته‌ها بی توجه هستند. همچنین، این افراد می‌توانند گفتار تولید کنند و از این نظر مشکلی ندارند. اما، چون توانایی فهم گفتار را ندارند، گفتار آن‌ها بی معنا و مفهوم است. این اختلال به دلیل آسیب به منطقه ورنیکه در قطعه گیجگاهی مغز ایجاد می‌شود.

زبان پریشی رشدی

این اختلال در کودکانی ایجاد می‌شود، که در اثر آسیب مغزی و یا ضایعات عصب شناختی دچار نقایص زبانی شده‌اند. در نتیجه، این افراد توانایی تولید یا فهم زبان را ندارند. این کودکان، ممکن است استفاده از کلمات را در 2 سالگی یا دیرتر شروع کنند.

گفتار درمانی برای بسیاری از افرادی که با مشکلات و اختلالات گفتاری مختلف درگیر هستند، مناسب است. دامنه این مشکلات از صدای خشن تا از دست دادن نسبی گفتار به دلیل آسیب مغزی را شامل می‌شود. بنابراین، کودکان با شرایط زیر به گفتار درمانی نیاز دارند. از جمله،

• مشکلات یادگیری خفیف، متوسط یا شدید
• مشکلات خاص در تولید صداها
• اختلال شنوایی
• شکاف کام و لب
• لکنت زبان
• اختلالات صدا
• لالی انتخابی
• اختلال رشد زبان

همچنین، گفتار درمانی برای بزرگسالان با شرایط زیر مناسب است. از جمله،

• مشکلات ارتباطی یا خوردن و بلع بر اثر اختلالات عصبی، سکته مغزی، آسیب به سر، بیماری پارکینسون و زوال عقل
• مشکلات صوتی
• مسائل مربوط به سلامت روان
• مشکلات یادگیری
• معلولیت های جسمی
• لکنت زبان
• اختلال شنوایی

گفتار درمانگران از انواع مختلفی از گفتار درمانی برای افرادی که در زمینه‌های زیر مشکلاتی دارند، استفاده می‌کنند. مانند مشکل در ،

• روانی یا سیالی (مانند لکنت زبان و درهم ریختگی)
• گفتار (به عنوان مثال، بیان)
• زبان (به عنوان مثال، توانایی، درک زبان گفتاری و نوشتاری)
• شناخت (به عنوان مثال، توجه، حافظه، توانایی حل مسائل)
• صدا (به عنوان مثال، ویژگی های لحن صوتی)
• بلع (به عنوان مثال، سکته مغزی، اختلالات مادرزادی)
• توانبخشی شنوایی (برای افراد با مشکلات یا اختلالات شنوایی)

بنابراین، برخی از انواع گفتار درمانی عبارتند از:

گفتار درمانی برای افراد با تأخیر در تکلم

زمانی که یک کودک نوپا در زمان مورد انتظار از گفتار استفاده نکند، گفتار درمانی لازم است. در این زمان گفتار درمانگران با روش‌های مختلف کودک را تشویق به صحبت می‌کنند. این می‌تواند شامل بازی کردن، برداشتن اسباب بازی مورد علاقه تا زمانی که درخواست کند، استفاده از کارت تصویر، زبان اشاره و .. می‌باشد. البته این موارد به شرایط کودک بستگی دارد. همچنین، شنوایی سنجی نیز توصیه می‌شود.

گفتار درمانی برای کودکان مبتلا به آپراکسی یا کنش پریشی

افراد مبتلا به آپراکسی در گفتن هجاهای خاص یا تولید صداهای خاص مشکل دارند. این فراد می‌دانند چه می‌خواهند بگویند اما گفتار آن‌ها به نظر درست نیست. در این موارد، گفتار درمانگران از تست‌هایی برای ارزیابی وضعیت آپراکسی استفاده می‌کنند. این موارد شامل ارزیابی دهانی-حرکتی برای بررسی ضعف عضلانی در فک، لب ها یا زبان، ملودی ارزیابی گفتار که در طی آن درمانگر گوش می‌دهد تا ببیند آیا می‌تواند به درستی بر هجاهای خاصی تأکید کند. همچنین، از زیر و بم و مکث در مکان مناسب در جمله استفاده کند.

اگر تشخیص آپراکسی صحیح باشد، گفتار درمانگر در درک بازخورد شنیداری و همچنین نشانه‌های دیداری یا لمسی به کودک کمک می‌کند. برای این کار از کودک می‌خواهد، هنگام صحبت کردن، خودش را در آینه ببیند، یا صحبت کردن او را ضبط می‌کند و سپس آن را پخش می‌کند. بسیاری از کودکان از این کار لذت می‌برند.

گفتار درمانی برای لکنت زبان

لکنت زبان معمولاً در کودکی ایجاد می‌شود. اما، ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. لکنت معمولاً به عنوان یک مشکل رفتاری در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، گفتار درمانگران تکنیک‌های اصلاح رفتار را آموزش می‌دهند. مثلاً از او می‌خواهند آهسته‌تر صحبت کند. در واقع، سریع صحبت کردن لکنت را بدتر می‌کند. همچنین، تکنیک‌های مدیریت تنفس نیز آموزش داده می‌شود.

گفتار درمانی برای افراد مبتلا به آفازیا

آفازی وضعیتی است که در نتیجه نوعی آسیب به مغز باعث مشکل در صحبت کردن می شود. این وضعیت همچنین می‌تواند شامل اشکال در گوش دادن، خواندن و نوشتن باشد. آفازی برای بسیاری از بزرگسالان پس از تجربه سکته مغزی اتفاق می افتد. گفتار درمانگران با ارزیابی توانایی فرد در درک دیگران، بیان خود و حتی بلع، نقش مهمی در تشخیص آفازی ایفا می‎کنند. کارهای مختلفی وجود دارد که یک گفتاردرمانگر ممکن است برای کمک به فرد مبتلا به آفازی انجام دهد. این موارد شامل، تمرین‌هایی برای بهبود مهارت‌های زبانی خاص، گروه درمانی برای بهبود مهارت‌های مکالمه و حرکات و نوشتن برای تقویت مهارت‌های ارتباطی است.

گفتار درمانی برای مشکلات بلع

برخی از کودکان ممکن است مشکلات بلع را تجربه کنند. در واقع، این افراد قادر به قورت دادن خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها نیستند. گفتار درمانگر  با ارائه تمریناتی برای تقویت دهان، افزایش حرکت زبان و بهبود جویدن به کودک در مشکلات بلع کمک می‌کند.

معمولاً گفتار درمانی به عنوان راهی برای کمک به آموزش کودکان در بیان صحیح صداهای گفتار تلقی می‌شود. با این حال، گفتار درمانی چیزی فراتر از آموزش است. برخی مزایای گفتار درمانی شامل موارد زیر است:

• گفتار درمانی می‌تواند به مهارت‌های بسیار بیشتری در ارتباط، چه شفاهی و چه نوشتاری کمک کند.
• این درمان تخصصی می‌تواند به ایجاد رابطه، رشد مغز و بهبود کیفیت کلی زندگی کمک کند.
• علاوه بر این، گفتار درمانی فقط برای بچه‌ها نیست، بلکه می‌تواند برای هر فردی در هر سنی که در مهارت‌های ارتباطی یا تعامل با دیگران مشکل دارد، مفید باشد.
• همچنین، عزت نفس افراد را افزایش می‌دهد.
• در افزایش استقلال افراد مؤثر است.
• توانایی درک و بیان ایده ها، افکار و احساسات افراد را بهبود می‌دهد.
• کودکان خردسال را برای مدرسه آماده می‌کند.
• باعث افزایش کیفیت صدا می‌شود.
• مهارت های اولیه زبان را آموزش می‌دهد.
• در عملکرد بهتر بلع مؤثر است.

هزینه گفتار درمانی، هر ساله از سوی انجمن گفتار درمانی ایران تعیین می‌شود. این هزینه برای افراد مختلف متفاوت است. در واقع، با توجه به تنوع مشکلات ارتباطی، از راهکارهای درمانی متفاوتی نیز استفاده می‌شود. بنابراین، این هزینه، در بخش‌های خصوصی و عمومی و براساس نوع خدمتی که ارائه می‌شود متفاوت است.

گفتار درمانی یک از مشاغلی است، که تنوع بالایی دارد. همچنین، گفتار درمانگران باید به علوم اجتماعی و بیولوژیکی، زبان و آناتومی انسان علاقه داشته باشند. بنابراین، گفتار درمانگران وظایف متنوعی دارند که شامل:

• ارزیابی، تشخیص، غربالگری و پیشگیری از اختلالات زبان، گفتار و بلع
• برقراری ارتباط با بیمار و برقراری ارتباط با اعضای خانواده، پزشکان و معلمان برای طراحی برنامه های درمانی موثر
• آموزش بیماران و خانواده‌های آن‌ها در مورد اختلالات گفتاری و درمان‌های موجود
• یادداشت برداری دقیق از تاریخچه و پیشرفت بیمار
• استفاده از درمان‌های آزمایش شده و در ترکیب با تکنیک‌های جدید و نوآورانه برای ارائه بهترین مراقبت
• ارزیابی پیشرفت بیمار و اعمال تغییرات در برنامه‌های درمانی در صورت نیاز

مهارت‌های ارتباطی جزء جدانشدنی زندگی هر فرد هستند. بنابراین، زمانی که این مهارت‌ها با مشکل مواجه شوند، کارکرد روزمره فرد را دچار مشکل می‌کنند. از طرفی، چون کودکی سن بسیار مهم برای شکل‌گیری شخصیت و پایه‌گذاری موفقیت‌های آینده است، اهمیت ارتباط دوچندان می‌شود. پس، پیگیری مشکلات ارتباطی که در حوزه زبان و گفتار رخ می‌دهد، بسیار مهم است. از طرفی، افرادی می‌توانند این مشکلات را درمان کنند که تجربه کاری موفق داشته باشند. ما به شما گفتار درمانگران مرکز مشاوره باتابان را معرفی می‌کنیم. تیم گفتار درمانگران مرکز باتابان تجارب موفقی دارند. برای دریافت نوبت از بهترین گفتار درمانگران از طریق شماره‌های داخل صفحه با همکاران ما در ارتباط باشید.

چگونه تشخیص بدهم کودک من به گفتار درمانی نیاز دارد یا خیر؟

برای تشخیص این موضوع شما باید از رشد طبیعی گفتار و زبان در کودک خود آگاه باشید. در این زمینه از کتاب‌های روان‌شناسی رشد کودک استفاده کنید. اگر متوجه شدید که کودک شما لبخند نمی‌زند، با دیگران به خوبی ارتباط برقرار نمی‌کند، نمی‌تواند تا 10 ماهگی آوا سازی کند، میان 7 ماهگی تا 2 سالگی حرف‌های دیگران را متوجه نمی‌شود و … رجوع به گفتار درمانگر توصیه می‌شود. بنابراین، برای هر سنی ویژگی‌های رشدی لازم است. اگر اتفاق نیفتاد باید به گفتار درمانگر رجوع کنید. شما می‌توانید برای پیشگیری از مشکلات بیشتر نشانه‌های کودک خود را با همکاران ما در مرکز مشاوره باتابان در میان بگذارید و راهنمایی دریافت کنید.

استفاده از دارو در کنار گفتار درمانی لازم است؟

استفاده از دارو به نظر گفتار درمانگر و مشکل فرد بستگی دارد. در واقع، برای بعضی از بیماران مانند کودکانی که لکنت زبان دارند، در کنار گفتار درمانی دارو نیز تجویز می‌شود. بنابراین، اثربخشی گفتار درمانی را افزایش می‌دهد. در واقع، برخی از افراد چنانچه در کنار گفتار درمانی از دارو استفاده نکنند، درمان اثر لازم را ندارد. پس، سنجش موقعیت فرد بسیار مهم است.

آیا گفتار درمانی برای افراد بسیار مسنی که آسیب مغزی تجربه کرده‌اند، تأثیر دارد؟

یکی از کارکردهای مهم گفتار درمانی برای بزرگسالانی است که آسیب مغزی تجربه کرده‌اند. بنابراین، گفتار درمانی برای این افراد نیز تأثیر گذار است. با این حال، این تأثیر به نوع مشکل فرد، میزان همکاری، مشکلات زمینه‌ای و … نیز بستگی دارد. برای دریافت اطلاعات بیشتر با همکاران ما در مرکز مشاوره باتابان تماس بگیرید.