افسردگی کودکان (علائم، دلایل، پیشگیری + درمان)

افسردگی از جمله اختلالاتی است که در سنین مختلف ممکن است رخ دهد و لازم است بدانید یکی از آسیب پذیرترین گروه‌های سنی در برابر اختلال افسردگی، کودکان هستند. زمانی که کودک دچار بدخلقی، بی‌قراری، دلمردگی همراه با احساس غم می‌شود و یا علاقه خود را نسبت به فعالیت‌های سرگرم کننده از دست می‌دهد، لازم است والدین کمی بیشتر از قبل حالت‎های فرزند خود را بررسی کنند تا در صورتی که کودک در آستانه ابتلاء به افسردگی قرار گرفته و یا دچار افسردگی شده است، به سرعت فرآیند روان درمانی را آغاز نمایند. البته تشخیص حالت افسردگی مستلزم اطلاع از علائم افسردگی در کودکان است که در این مطلب از مجله روانشناسی باتابان می‌خواهیم در رابطه با این موضوع صحبت کنیم.

بنابراین اگر می‌خواهید بدانید نشانه های افسردگی کودکان چیست و چه راهکاری برای درمان این بیماری‎ها وجود دارد، خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد می‌کنیم. همچنین برای دریافت وقت مشاوره کودک می‌توانید همین حالا با شماره تلفن 02191303933 با مرکز روانشناسی باتابان تماس بگیرید و ضمن دریافت راهنمایی، وقت مشاوره دریافت نمایید.

افسردگی کودکان حالت و وضعیتی است که در آن کودک به دلایل مختلفی از جمله مسائل ژنتیکی، اضطراب و استرس، آزار و اذیت جنسی و موارد مشابه، دچار اختلال افسردگی شوند. افسردگی در کودکان سن مشخصی ندارد و ممکن است حتی یک نوزاد 6 ماهه به واسطه برخورداری از ژن افسردگی و یا فشار روحی مادر در دوران بارداری و شیردهی، دچار افسردگی شود.

بررسی‌ها نشان می‎دهد که حدود 5 درصد از کودکان در هر جامعه ای از اختلال افسردگی رنج می‎برند و کودکان تحت استرس، در معرض خطر بیشتری برای ابتلاء به افسردگی هستند. همچنین لازم به ذکر است که افسردگی در صورت عدم درمان می‌تواند در فعالیت‌های کودک اختلال ایجاد کند و آسیب‌های بسیاری را در دوره بزرگسالی به دنبال داشته باشد. لذا در صورت مشاهده علائم افسردگی باید در اولین فرصت ممکن برای فرزند خود نزد یک متخصص روانشناسی کودکان، وقت بگیرید. اما نشانه های افسردگی در کودکان چیست؟

علائم افسردگی در کودکان به تناسب رده سنی آنها کاملاً متفاوت است. در دوره نوزادی، بی‌تابی و بی‌قراری بیش از اندازه کودک می‌تواند علامت افسردگی باشد و نکته حائز اهمیت این است که افسردگی در کودکان، لزوماً با گوشه‌گیری و گوشه نشینی همراه نیست. بلکه این اختلال در کودکان می‌تواند در قالب خشم یا لجبازی، ظاهر شود. حتی در مواردی که کودک دچار افسردگی حاد شده باشد، ممکن است در سنین کم افکار خودکشی داشته باشد.

اولین گام در تشخیص افسردگی کودکان، بررسی رفتار آنهاست. به عبارت دیگر اگر مادر و کودک از دوره جنینی و نوزادی، انسجام عصبی داشته باشند، مادر می‌تواند افکار و رفتار کودک را تحلیل نموده و احساس پشت هر رفتار را پیش بینی نماید.

به عنوان مثال کودکی را در نظر بگیرید که به پارک رفتن علاقه دارد، اما به محض رسیدن به پارک، زمین خورده و اصرار به ترک پارک می کند. در چنین شرایطی اگر بین مادر و کودک انسجام عصبی وجود نداشته باشد، مادر گله‎مند شده و مکالمه بین مادر و کودک به این شکل ادامه می‌یابد: انقدر به من اصرار کردی بیارمت پارک، حالا که رسیدیم نمی‌خوای بمونی و می‌گی برگردیم؟ دیگه نمیارمت پارک!

اما اگر بین مادر و کودک انسجام عصبی لازم برقرار باشد، مادر به سرعت متوجه می‎شود که کودک به دلیل زمین خوردن، خجالت کشیده و محیط پارک برایش قابل تحمل نیست. به همین دلیل مایل است هر چه سریع‎تر محیط پارک را ترک نموده و به محیط امن خانه بازگردد. به عبارت دیگر نیاز اولیه کودک، رفتن به پارک بوده اما به دلیل حس خجالت از اطرافیان، نیاز ثانویه او این است که سریع‌تر محیط را ترک نماید.

بنابراین در تحلیل رفتارهای کودکان، فکر و احساس پشت آن رفتار اهمیت بسیار بالایی دارد که معمولاً مادرانی که با فرزندان خود انسجام عصبی بالایی دارند، به خوبی می‌توانند رفتارهای کودک را تحلیل نمایند.

اشاره کردیم که گوشه گیری در کودکان، به طور قطع نمی‎تواند نشانه افسردگی باشد، بلکه افسردگی در کودکان با علائمی همچون خشم، لجبازی، پرخاشگری، خلق تنگ، گریه و بی‎قراری شناخته می‌شود.

به عنوان مثال والدین از بی توجهی کودک به حرف‌های آنها شکایت دارند و می‎گویند: چرا فرزندم مشق نمی نویسد؟ یا بچه به حرف من گوش نمی‎دهد و توجه نمی‌کند. در صورتی که بچه به دلیل ابتلاء به افسردگی، خلق پایینی دارد و انگیزه کافی برای انجام کاری که والدین از او خواسته اند ندارد.

از این رو نسبت به انجام کار، امتناع می‌کند، از سوی دیگر والدین امر و نهی بیشتری می‌کنند، فشار روی کودک بیشتر می‌شود و خلق او تنگ‌تر شده و این چرخه معیوب تا جایی که افسردگی شدید تر شده و میل به خودکشی در کودک به وجود بیاید، ادامه دارد.

اگر بخواهیم لیستی از علائم افسردگی کودکان در اختیار شما قرار بدهیم، باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• وابستگی‎های غیر عادی و حتی اعتیادگونه به فضای مجازی و یا بازی های ویدئویی
• عدم میل و انگیزه کافی برای رفتارهای جدید
• خشم بالا و تاب‎آوری پایین در تعامل با دیگران
• لجبازی و عدم تمرکز در انجام کارها
• پرخاشگری به محض مواجه با اولین عامل تحریک کننده
• خلق تنگ، گریه و بی‎قراری

البته افراد در هنگام ورود به دوره نوجوانانی، نوسانات خلقی نوجوانی را نیز تجربه می‎کنند که به دلیل مشابه بودن نوسانات خلقی، ممکن است با افسردگی اشتباه گرفته شود، اما میزان تداوم و دائمی بودن این نشانه‎ها در تشخیص افسردگی یا عدم افسردگی، تعیین کننده است.

توصیه‎هایی برای والدین در صورت مشاهده علائم افسردگی در کودکان

اگر والدین متوجه علائم افسردگی در فرزند خود شوند، چه اقداماتی را لازم است در اولویت قرار دهند؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم بدون شک اولین اقدام، مراجعه به روانشناس است. اما فارغ از مراجعه به روانشناس، اولین قدم، برقراری و حفظ رابطه عاطفی با کودک است، به عبارت دیگر والدین به هیچ وجه نباید اجازه دهند رابطه عاطفی آنها با کودک، دچار لطمه و اختلال شود.

دومین قدم این است که والدین در طول روز بخشی از زمان خود را به طور جداگانه به کودک اختصاص دهند. یکی از توصیه‎های اکید روانشناسان حوزه کودک، به والدین این است که از سنین کودکی و حتی چند ماهگی پدر و مادر هر یک به صورت جداگانه برای کودک وقت بگذارند.

و نکته قابل توجه این است که وقتی که به کودک اختصاص می‎دهند، مختص او باشد و این حس را به کودک انتقال دهند که هیچ عاملی، مخرب این وقت نیست. به عنوان مثال در این بازه زمانی، مادر نباید به کارهای شخصی و یا کارهای مربوط به خانه مانند شستن ظرف و آشپزی بپردازد.

نکته دیگری که باید به آن توجه داشته باشید این است که در این بازه زمانی، باید فعالیت‎هایی انجام دهید که کودک احساس رضایتمندی حداکثری داشته باشد یا اصطلاحاً به کودک خوش بگذرد و در واقع کاری را واقعا به آن علاقه دارد انجام دهد.

بنابراین والدین باید به دنبال عوامل شادی‎آور و نشاط بخش برای کودکان خود باشند. عواملی که سبب شادی برای کودکان است را در طول ماه مشخص نموده و این موارد باید حداقل شامل 15 الی 20 مورد باشد.

به عنوان مثال20 مورد دورهمی خانوادگی نشاط‎آور که هیچگونه تنش یا ناراحتی در آن وجود ندارد. برای این کار هم لزوماً نیازی به صرف هزینه های آنچنانی نیست، والدین می‎توانند برنامه دورهمی با فرزندان خود را در قالب یک شام خانوادگی و یا نوشیدن یک چای دورهمی خانوادگی داشته باشند. شرط اصلی این دور همی این است که کسی دلخور و ناراحت نشود و بچه‎ها احساس راحتی داشته باشند.

در بحث افسردگی کودکان اولین سوال این است که چه عواملی سبب بروز اختلال افسردگی در کودکان می‎شود؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم افسردگی در کودکان معمولاً در اثر بی توجهی به سه عامل اتفاق می افتد:

• عدم آرامش روانی مادر در دوران بارداری و شیردهی
• عدم وجود امنیت روانی بین زوجین
• انتخاب سبک‌های نامناسب فرزند پروری

موارد فوق می‎تواند انواع و اقسام اختلالات را در کودکان به وجود بیاورند که یکی از آنها افسردگی است. روانشناسان حوزه کودک اعتقاد راسخ دارند که اگر امنیت روانی کودک در محیط خانواده تامین نشود، ممکن است مشکلاتی مانند اختلال در یادگیری، عدم تمرکز، افت تحصیلی، تمایل به ترک تحصیل و موارد مشابه را به دنبال داشته باشد.

اگر محیط خانه امنیت کافی نداشته باشد، کودک به محض ورود به جامعه و یا حتی جمع همسالان خودش، در درجه اول دنباله رو دیگران می‎شود و در همان سنین کودکی، به دوست یا شخصی خارج از جمع خانواده وابسته خواهد شد.

در مقابل اگر محیط خانواده برای کودک امن باشد، می‌تواند کودک را نسبت به تمامی اختلالات احتمالی، واکسینه کند. به عبارت دیگر اگر محیط خانواده امن باشد، حتی اگر مشکلاتی هم بیرون از خانواده برای کودک به وجود بیاید و کودک دچار شکست شود، به محیط امن خانواده پناه می‌برد.

کلید اول سلامت روان کودک، روابط بین والدین است و تامین آرامش عاطفی و امنیت روانی کودک از زمان تولد تا رسیدن به دوره کودکی و نوجوانی، اهمیت بسیار بالایی دارد. به عبارت بهتر وظیفه والدین است که ضمن ایجاد دلبستگی ایمن برای کودک خود، دنیا را به جایی امن برای او تبدیل نمایند.

اگر از ابتدای تولد کودک، والدین در روابط بین خود تنش و درگیری داشته باشند، دنیای نا امنی را برای کودک به وجود می‎آورند و کودک گرفتار اضطراب های اجتماعی، وابستگی‎ و یا افسردگی می‎شود.

نکته مهمی که زوجین باید به آن توجه داشته باشند این است که در اختلافات بین والدین، حس بی ارزشی، اولین حسی است که در کودکان ایجاد می‎شود. پیامدهای بعدی، کاهش چشم‎گیر اعتماد به نفس و عزت نفس کودکان است تا جایی که یک کودک به طور ناخودآگاه دائما خود را با سایر کودکان مقایسه می‏‎کند.

به عنوان مثال اکثر کودکانی که والدین آنها از یکدیگر جدا شده‎اند، خودشان را با بقیه بچه‎ها مقایسه می‎کنند و می‎گویند: بچه‎های دیگر پدر و مادر را در یک خانه به طور همزمان دارند، اما من باید پدر و مادرم را به نوبت و در دو خانه متفاوت ببینم.

وجود این فشارها، حس سرخوردگی و بی ارزشی را به کودکان تحمیل می‎کند و عزت نفس آنها را به طور قابل توجهی کاهش می‎دهد و با احتمال بسیار زیادی، منجر به افسردگی می‎شود. حتی اگر در دوره کودکی به افسردگی منجر نشود، ابتدای نوجوانی، زمانی که فرد می‎خواهد از والدین کمی فاصله بگیرد و وارد اجتماع بزرگتر شود، در قالب اضطراب‎های اجتماعی وابستگی‎های غیر طبیعی، افسردگی نوجوانی و تنش های روانی، بروز پیدا می‎کند.

لذا توصیه اکید به زوج‎های جوانی که تصمیم به فرزند آوری گرفته‎اند این است که پیش از ورود به مرحله فرزند آوری، پایه امنیت روانی درستی را بین خود ایجاد نمایند تا بتوانند خانه را به بستر مناسبی برای ورود و رشد فرزندان سالم تبدیل کنند. با این زمینه سازی‎ها میتوان از ابتلاء کودکان به افسردگی به طور قابل توجهی، پیشگیری نمود.

اولین قدم در مراجعه به روانشناس و پیمودن مسیری که به درمان کودک افسرده ختم می‎شود، اصلاح رابطه بین والدین و فرزند است. برای این کار لازم است با بررسی رفتار دقیق بین آن‎ها، ریشه‎یابی مشکلات صورت بگیرد، ریشه رفتارها و واکنش‎های کودک در مقابل والدین.

علاوه بر این باید سبک فرزند پروری والدین مورد بررسی قرار گیرد و بررسی شود که آیا هماهنگی تربیتی لازم بین والدین وجود دارد یا خیر؟ به عبارت دیگر عزت و احترام هریک از زوجین در مقابل فرزندان حفظ می‎شود یا خیر؟

پس از بررسی این موارد، برنامه تربیتی به والدین داده می‎شود که رویکرد دوگانه دارد، از یک سو تقویت کننده عزت نفس و اعتماد به نفس کودک است و از سوی دیگر رابطه بین والدین و کودک را بهبود می‎بخشد تا به تعامل سازنده و خوب برسند.

در این مطلب درباره افسردگی در کودکان صحبت کردیم، انواع افسردگی در کودکان را به همراه علائم این اختلال توضیح دادیم. همچنین به روش‎های پیشگیری از افسردگی و فرآیند درمان آن اشاره کردیم. امیدواریم خواندن این مطلب اطلاعات ارزشمندی پیرامون افسردگی کودکان در اختیار شما قرار داده باشد.