کمال گرایی چیست؟ (انواع، علائم، دلایل و خطرات ابتلا)

در مسیر موفقیت یا به طور کلی در زندگی گریزی از شکست، نیست؛ اما مسئله مهم توانایی آموختن از این شکست‌هاست. زیرا می‌تواند مهارت‌ و دانش لازم برای رسیدن به اهداف بزرگ را به ما هدیه بدهد. برخی از افراد به دلیل کمال گرایی با ترس همیشگی از اینکه کارها آنطور که ایده‌آل آن‌ها باشد پیش نرود مواجهه هستند. این افراد به خود و دیگران اجازه تجربه، اشتباه و شکست را نمی‌دهند و دوست دارند همیشه بهترین باشند؛ حتی اگر بهای سنگینی بپردازند.  امروزه کمال گرایی به مشکل رایجی تبدیل شده است که از والدین به فرزندان نیز منتقل می‌شود و هنوز هم برخی از افراد بدون آگاهی کافی، آن را یک صفت مثبت تلقی می‌کنند و به کمال‌گرا بودن خود افتخار می‌نمایند. در صورتی که این ویژگی می‌تواند با انواع مشکلات و اختلالات روانی همراه باشد و درمان کمال گرایی ضروری می‌باشد.

کمال گرایی چیست؟ مفهومی انتزاعی است که در واقعیت دست‌یابی به آن تقریبا غیرممکن است. در واقع، گرایش و تمایل به همه چیز در حد تمام و کمال می‌باشد. به طور کلی اینکه انسان به دنبال کمالات و خوبی‌ها باشد بد نیست و توصیه شده است. زیرا انسان خلیفه الله است و می‌تواند به مقام خداوندگاری برسد. اما بی‌نهایت فقط خداست و تنها خداست که پاک و منزه از هرگونه خطا و اشتباه می‌باشد و خداوند متعال نیز مقام عصمت را به ائمه معصومین علیهم السلام اعطا نموده است. لذا این مفهوم به اندازه تمام انسان‌ها و موضوعات مرتبط با بشر معنی و مصداق پیدا می‌کند.
به طور کلی مراد ما از کمال گرایی در این مقاله، یک رفتار یا نگرشِ معیار یا عقیده‌ای می‌باشد که به دنبال بهترین در موضوعات متعدد است و به کمتر از آن راضی نمی‌شود و جهت کسب آن خود و دیگران را به زحمت و مخاطره می‌اندازد، مفهومی است که در بندبند زندگی و هر بخش از جامعه اعم از خانه، مدرسه، محل کار، روابط شخصی و اجتماعی و فعالیت‌های هنری رخنه می‌کند. به عنوان مثال اگر شما درس بخوانید که نمره بست بگیرید، خوب است؛ ولی اینکه اگر نوزده گرفتید فکر کنید تمام زحمات شما هدر رفته و حالا دیگر آدم تنبلی هستید و خودتان را سرزنش کنید، مصداق کمال‌گرایی است که نیازمند مشاوره فردی می‌باشد.

ممکن است شما بخواهید بدانید که آیا کمال‌گرا هستید یا نه؟ معمولا کمال گرایی با استانداردهای سخت و غیرواقع‌بینانه و خود ارزیابی‌ها و انتقادهای مفرط همراه است که در رفتار و گفتار فرد قابل مشاهده می‌باشد. از جمله این علائم در ادامه شرح داده می‌شود:

استانداردها و انتظارات سخت و غیرواقع‌بینانه

اگر با این افراد زندگی کرده باشید متوجه خواهید شد که در مسائل مختلف، از زندگی روزمره تا موقعیت‌های کاری و تحصیلی استانداردهای سخت و غیرواقعی دارند که باعث مشقت خویش و دیگران می‌شود. این افراد اهداف نامعقول و برنامه‌ریزی‌های فراتر از زمان و منابع موجود، دارند. ممکن است از شما انتظار داشته باشند همیشه بهترین غذا را درست کنید، نمره الف باشید و برای انجام کارهای روزمره استانداردهای انعطاف‌ناپذیری وضع نمایند و به وسواس مبتلا باشند.

طرز تفکر همه یا هیچ

در دیدگاه افراد کمال‌گرا همه چیز یا خوب است یا بد! چیزی بین این دو وجود ندارد. اگر نمره بیست بگیری خوب است؛ ولی اگر هجده بگیری بد است. از نظر او اگر در میهمانی همه چیز بر اساس انتظارات آن‌ها باشد، مراسم به خوبی برگزار شده است؛ اما اگر مشکل کوچکی به وجود بیاید، فاجعه است. از این رو ایشان اعتقاد دارند اگر می‌خواهند کاری انجام دهند باید به بهترین شکل ممکن انجام شود، در غیر این صورت بهتر است اصلا آن را شروع نکنند. این طرز تفکر در والدین مبتلا به کمال گرایی اعتماد به نفس فرزندانشان را نابود می‌کند و باعث خودکم‌بینی در آن‌ها می‌شود.

 کمبود اعتماد به نفس

افراد موفق به همان اندازه موفقیت خود، احساس خودکارآمدی و اعتماد‌به‌نفس دارند؛ اما در کمال گرایی با کوچک‌ترین اشتباه و یا شکست تمام اعتماد‌به‌نفس فرد از بین می‌رود و پیوسته احساس ناکافی بودن دارد؛ زیرا همیشه تصور می‌کند که باید بالاتر از چیزی باشد که الان است و  پیوسته درمورد شکست‌های خود نشخوار فکری می‌کند. شاید افراد تمامیت‌خواه در ظاهر خوشبخت و بااعتمادبه‌نفس به نظر برسند؛ ولی احساس درونی آن‌ها متفاوت است.

ترس از شکست

مهم‌ترین ترس در این افراد، ترس از شکست است؛ زیرا این حالت برای آن‌ها بدین معنی است که همه چیز به پایان رسیده است و هیچ نقطه روشنی وجود ندارد. آن‌ها نه به خود اجازه اشتباه کردن می‌دهند و نه تحمل پذیرش خطاهای دیگران را دارند. برای آن‌ها چیزی به اسم شکست معنی ندارد و توقع دارند همه چیز تمام و کمال، خوب باشد.

به تعویق انداختن کارها

ویژگی بارز در کمالگرایی چیست؟ کمال‌گرایان کارهای زیادی برای انجام دادن دارند که ممکن است هیچ وقت آن‌ها را شروع نکنند. چرا که اعتقاد دارند یا باید کاری را به بهترین شکل انجام داد و وگرنه انجام ندادنش بهتر است. گاهی نیز از استرس اینکه اگر فعالیتی را شروع نمایند تمام وقت آن‌ها را می‌گیرد و باید انرژی زیادی صرف انجام دادن آن نماید تا مدت نامعلومی آن را به تعویق می‌اندازند. لذا در محیط کار خود به مشاوره کسب و کار احتیاج دارند.

انتقاد نسبت به خود و دیگران

معمولا در هر مسئله چیزی پیدا می‌کنند که به آن انتقاد نمایند؛ لذا بی‌رحمانه خود و دیگران را قضاوت می‌کنند. کافی است چیزی طبق معیارها و استانداردهای آن‌ها نباشد، به سرعت زبان به اعتراض می‌گشایند. افراد عادی انتقاد را همراه با ذکر نقاط مثبت و به گونه‌ای سازنده بیان می‌کنند؛ ولی در کمال گرایی به صورت افراطی روی کاستی‌ها و نواقص تمرکز می‌شود که منجربه فاصله گرفتن دیگران از آن‌ها می‌شود.

حالت دفاعی مفرط

کمال گرایی با حالت دفاعی مفرط نسب به انتقادات و دیدگاه‌های دیگران همراه است. غالبا، افراد موفق نسبت به اظهار نظرها و انتقادات سازنده دیگران واکنش مثبتی نشان می‌دهند و چنانچه شرایط طبق برنامه‌ریزی آن‌ها پیش نرفت، تهدیدها را به فرصت تبدیل کرده و پلی برای رشد و ترقی خود می‌سازند. اما کمال‌گرایان با وسواس فکری بر چارچوب‌های خود پافشاری می‌کنند و به راهنمایی دیگران توجهی ندارند.

تمرکز بر نتیجه

معمولا افراد عادی از مسیر زندگی و اهداف خود لذت می‌برند و برای تلاش و کوشش‌های خود در این مسیر ارزش قائل هستند. اما در کمال گرایی فرد فقط روی نتیجه متمرکز است و از مسیر هیچ لذتی نمی‌برد. علاوه براین، چنانچه به نتیجه دلخواه نرسد تمام سختی‌هایی که در این مسیر متحمل شده و تلاش خود را نادیده می‌گیرد.

ناامیدی و افسردگی

از آنجایی که استانداردها و اهداف کمال‌گرایان، واقع‌بینانه نیست و هیچ گاه نسبت به زندگی خود احساس رضایت ندارند در ناامیدی و افسردگی به سر می‌برند. اینکه کارهای عقب افتاده زیادی دارند، نمی‌توانند فعالیت‌های خود را در زمان معین به انجام برساند و یا ترس از شکست دارند، منجربه احساس یاس و درماندگی می‌شود.

حوزه کمال طلبی بسیار وسیع می‌باشد؛ ممکن است تنها در برخی از موضوعات باشد و یا تمام جوانب زندگی را شامل شود. برخی از افراد تنها در موضوعاتی که برای آن‌ها بسیار حائز اهمیت است کمال‌گرا می‌باشند و برخی نیز نسبت به خود و دیگران دارای معیارهای تمامیت‌خواهی هستند. به طور کلی سه نوع کمال‌طلبی وجود دارد:

کمال گرایی خودمحور

بیشتر در افراد باانگیزه و عملکرد بالا تعریف می‌شود که استانداردها و معیارهای بالایی را برای خود تعیین می‌کنند و در جهت دستیابی به آن‌ها تمام تلاش خود را به کار می‌گیرند. این وضعیت معمولا به شکل صحیح ابراز می‌شود و کمتر دیگران را به زحمت می‌اندازد.

کمال گرایی دگر محور

با وضع استانداردها و قوانین سفت و سخت برای دیگران همراه است. این نوع آرمان‌گرایی ممکن است بیش از حد منتقدانه و خشن باشد که دیگران را آزرده‌خاطر می‌کند و به آن‌ها آسیب می‌زند. این افراد بیش از آنکه روی خود متمرکز باشند به دیگران توجه می‌کنند. این نوع کمال گرایی در توانایی فرد برای برقراری روابط صمیمانه خلل ایجاد می‌کند.

کمال گرایی القا شده از طرف جامعه

عبارتست از استانداردهای دیگران مانند خانواده و یا جامعه بزرگتر که می‌تواند باعث ناباوری و اعتمادبه‌نفس پایین شود. هنگامی که سطح انتظارات از فرد در محیط خانواده، تحصیل، کار و جامعه بالا می‌رود، برای عمل براساس ایده‌آل‌های دیگران تحت فشار قرار می‌گیرد که با اضطراب، افسردگی و سایر اختلالات روانی همراه است و جلسات روان درمانی مورد نیاز است.

احتمالا این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که آیا تنبل هستید و یا اینکه فقط یک اهمال‌کاری در کارها دارید؟ افراد تنبل هنگامی که می‌خواهند کاری انجام دهند انگار که فلج روانی هستند و این امر در جنبه‌های مختلف زندگی به چشم می‌خورد. در صورتی که فرد اهمال‌کار پیوسته‌ فعالیت‌ها و اولویت‌های خود را به تاخیر می‌اندازد و کارهای دیگری انجام می‌دهد. کمال طلبی از این جهت با تنبلی ارتباط دارد که مبتلایان به دلیل داشتن رویاهای بزرگ، اهداف غیرواقعی و معیارهای سختگیرانه ترجیح می‌دهد کاری انجام ندهد. در واقع افکاری دارند مانند اینکه اگر قرار است چندین ساعت وقت بگذارم و بعد هم طبق چیزی که می‌خواهم پیش نرود، بهتر است کاری نکنم. کمال طلبی در کنار آموزه‌های روانشناسی زرد به تدریج فرد را فرسوده و ناتوان می‌کند.

کمال گرایی یعنی چی؟ تمایل به همه چیز به صورت کامل و بدون عیب و نقص و اشتباه می‌باشد. عوامل متعدد در ایجاد این ویژگی و تبدیل آن به یک اختلال که عملکرد فرد را فلج می‌کند، نقش دارند:

• والدین کمال‌گرا که دارای استانداردهای سخت و غیرواقعی در تربیت فرزند خود هستند.
• احساس ناکافی بودن که فرد را به سمت تلاش برای بهترین بودن سوق می‌دهد.
• عدم اعتمادبه‌نفس و نیاز به کنترل‌گری نیز با کمال طلبی همبستگی دارد.
• انتظارات اجتماعی و خانوادگی که فرد را به سمت اجبار برای عمل در قالب چارچوب‌های خاصی می‌برد.
• انواع اختلالات روانی و رگه‌های شخصیتی مانند شخصیت وسواس جبری که فرد باید به مشاوره زندگی مراجعه کند.

مهم‌ترین مشکل کمال گرایی این است که همواره ما را به سمت سراب موفقیت سوق می‌دهد؛ اما همانگونه که می‌دانید نه چشمه‌ای در انتهای مسیر وجود دارد نه برکه و تا چشم کار می‌کند همه جا فقط بیابان و خشکی است. فرد کمال‌گرا آنقدر غرق در رویای رسیدن به کمالی که ممکن است واهی باشد، می‌شود که زیبایی‌های زندگی را فراموش می‌کند. از افراد تمامیت‌خواه این حرف را زیاد می‌شنوید که نفهمیدم سال‌های عمرم چه طوری گذشت، هر کاری کردم به جز زندگی و اکنون همه چیز دارم؛ اما انگار هیچ چیز ندارم، چون بهای آن تمام عمر و جوانی و لحظات شیرین زندگی‌ام بوده است. به طور کلی در صورت عدم درمان کمال طلبی نتایج زیر به عمل می‌آید:

• افسردگی شدید
• اهمال ‌کاری و تنبلی
• اضطراب دائمی و آثار مخرب آن بر روان
• بالا رفتن میزان بی‌اشتهایی
• تغییر عادت خواب و حتی بی‌خوابی مزمن
• خطر بالا رفتن خودآزاری و خودزنی
• احتمال بروز اختلال استرس پس از سانحه

کمال گرایی وضعیتی است که در آن فرد دارای استانداردهای سخت و غیرواقع‌بینانه می‌باشد، همه چیز را به صورت تمام و کمال می‌خواهد و اشتباهات و نواقص خود و دیگران را نمی‌پذیرد. انواع مختلفی  دارد و ممکن است در همه موقعیت‌های زندگی و یا برخی موقعیت‌های حساس، ظهور و بروز نماید. کمال‌طلبی دلایل متعددی دارد  و در صورت عدم تشخیص صحیح و درمان، زندگی شخصی، خانوادگی و اجتماعی فرد را به مخاطره می‌اندازد. در مرکز مشاوره باتابان، روانشناسان و مشاوران مومن، متعهد و متخصص در کنار شما هستند. بدون محدویت در هر کجای ایران و خارج از ایران که هستید از سایت باتابان وقت رزرو نمایید و خدمات حضوری و غیرحضوری مرکز بهره‌مند شوید. اگر سوال و ابهامی دارید از طریق تماس و یا کامنت با پشتیبانان در ارتباط باشید.