اختلال جنسیتی چیست؟ (انواع، علائم و درمان در مردان و زنان)

در جامعه امروز و به ویژه در نسل جدید با تضادهای جنسیتی مواجهه هستیم که نگرانی و آشفتگی والدین و دغدغه مندان حوزه خانواده را بر‌انگیخته‌ است. شیوه پوشش یکسان دختران و پسران، رفتارهای نامتناسب با جنسیت، نارضایتی از هویت جنسی خویش، عدم علاقه به نقش‌های جنسیتی، دوستی‌های افراطی و بسیاری از موارد دیگر که کمتر درمورد آن‌ها صحبت می‌شوند. بسیاری از افراد می‌خواهند بدانند ریشه این رفتارها و تمایلات چیست؟ در مواجهه با آن‌ها چه کار باید انجام دهیم؟ آیا این موارد اختلال محسوب می‌شوند؟ اختلال جنسیتی چه مواردی را در برمی‌گیرد؟ مشاوره جنسی می‌تواند در این زمینه کمک کننده باشد؟ متاسفانه اطلاعات نادرست و متعصبانه در این باره بخش زیادی فضای مجازی و حقیقی را دربرگرفته است که به جای راهنمای افراد به سمت و سوی فطرت و طبیعت خویش، عاملی برای سودجویان  گردیده‌است تا به اهداف خود دست یابند.

قبل از پاسخ به سوال اختلال جنسیتی چیست؟ باید هویت جنسیتی را بیشتر بشناسیم: هویت جنسیتی یک حالت روانشناختی است که نمایانگر احساس فرد از مذکر یا مونث بودن خود می‌باشد و معمولا متناسب با جنس زیستی فرد می‌باشد. بدین معنا که سیستم روانی فرد بتواند جنس فیزیولیکش را به عنوان هویت جنسی قبول نماید. البته معمولا این احساس مطلق نیست و ممکن است روی یک طیف قرار بگیرد و بسته به موقعیت‌های مختلف، متفاوت باشد. بنابراین تعریف اختلال جنسیتی یا اختلال هویت جنسی، وضعیتی است که در آن فرد نسبت به جنسیت خود احساسی ندارد و یا نسبت جنسیت خود رضایت و تمایلی ندارند و خلاف آن عمل می‌کند.
بیمار ممکن است فرد به عنوان زن متولد شده باشد؛ اما احساس کند که مرد است و هیچ تمایلی به زن بودن و روانشناسی زنان ندارد. امروزه با انواع گرایش‌های جنسیتی مواجهه هستیم و همچنان این سوال وجود دارد که آیا این وضعیت را باید یک اختلال به شما آورد یا خیر؟ پرسشی که به طور کامل درمورد آن توضیح خواهیم داد.

سوال جامع‌تر و اساسی این است که آیا گرایش‌های جنسی مختلف اختلال جنسیتی و بیماری محسوب می‌شوند یا خیر؟ اختلال هویت جنسیتی بدین معناست که فرد نسبت به جنسیت بیولوژیکی خود تمایل و رضایت ندارد او ممکن است به سایر گرایش‌های جنسی تمایل نشان دهد. به عنوان مثال مردی که تمایلات زنانه دارد و برعکس و یا کسی که به جای جنس مخالف به همجنس خود و یا هر دو جنس گرایش دارد؛ یعنی ممکن است بخواهد با هجنس خود رابطه جنسی و عاطفی برقرار نماید که در اصطلاح به آن همجنس‌گرایی می‌گوییم.
و اما برگردیم به سوال اول، آیا این وضعیت اختلال و بیماری محسوب می‌شود؟ انجمن روانشناسی آمریکا چهار ویژگی برای اختلالات روانی در نظر می‌گیرد: 1. رنج، 2. معلولیت، 3. نقض هنجارهای اجتماعی و 4. اختلال عملکرد؛ بنابراین معتقدند اگر برای فردی معیارهای زیر احراز نشود، اختلال محسوب نمی‌شود. در صورتی که انتقاد زیادی به این معیارها وارد است مانند اینکه آیا اگر فردی نسبت به بیماری خود احساس رنج و ناراحتی نداشته باشد، یعنی بیماری وجود ندارد؟  معیار تشخیص هنجار و بهنجار در جوامع چیست؟ آیا اگر شیوع یک اختلال مانند افسردگی در جامعه زیاد شود، اختلال محسوب نمی‌شود و مبتلایان نباید مشاوره افسردگی دریافت کنند؟ آیا افراد، مبتلا به گرایش‌های مختلف جنسیتی عملکرد طبیعی خود را دارند و متحمل رنج و ناراحتی‌های درونی نیستند؟

اختلال جنسیتی یک وضعیت نسبتا نادر است که در آن افراد هویت جنسی خود را با آنچه در ظاهر نشان می‌دهد، متجانس احساس می‌کند و با انواع مسائل و مشکلات سلامت روانی درگیر هستند. عوامل متعدد خانوادگی و اجتماعی در سبب‌شناسیِ ایجاد و نگهداری این اختلال موثر می‌باشد. از مهم‌ترین عوامل موثر در سبب‌شناسی اختلال جنسیتی، عوامل خانوادگی و شیوه‌های فرزندپروری می‌باشد. پدر و مادری را تصور کنید که دوست داشتند فرزندشان پسر باشد؛ اما حالا که دختر شده است مانند یک پسر با او رفتار می‌کنند و ویژگی‌های و خصوصیات مردانة او را تقویت می‌کنند. یا زمانی که شما به عنوان پدر یا مادر، نسبت به جنسیت خود احساس رضایت نداشته باشید و یا فرزندتان را به خاطر دختر یا پسر بودن تحقیر کنید و تبعیض جنسیتی داشته باشید، در این شرایط ممکن است تمایل فرد نسبت به جنسیت خود کاهش یاید و به اختلال هویت جنسی مبتلا شود.
بنابراین بسیار اهمیت دارد که والدین از نقش‌های جنسیتی آگاه باشند و سبک تربیتی خود را بر این اساس سازماندهی نمایند. مشاوره نوجوانان و جوانان در این زمینه بسیار راهگشا می‌باشد. عوامل متعدد فرهنگی، اجتماعی و رسانه‌ای در شکل‌گیری انواع گرایش‌های جنسیتی موثر می‌باشد.

اختلال هویت جنسی به صورت‌های مختلف بروز می‌کند که اشکال مختلف اختلال جنسیتی محسوب می‌شوند.

همجنس‌گرایی مردان یا گِی

این دسته از اختلالات جنسیتی ویژه مردانی است که به مردان تمایل دارند و در اصطلاح به آن‌ها گِی می‌گویند. در این رابطه، یک نفر مفعول و دیگری فاعل است که نمایانگر احساس فرد نسبت به جنسیت خود می‌باشد. در روانشناسی مردان، به خصوصیات و ویژگی‌های مردان پرداخته شده است؛ در صورتی که ممکن است این افراد در تضاد با خصوصیات مردانه رفتار و احساس نمایند.

همجنس‌گرایی زنان یا لزبین

زنان لزبین به همجنس خود گرایش دارند و از نظر روابط عاشقانه و فیزیکی به زنان دیگر علاقه دارند. شما ممکن است در ظاهر این افراد متوجه این مسئله نشوید؛ اما روابط افراطی در دوران متوسطه و دانشگاه می‌تواند نگران کننده باشد و باید مشاوره زندگی دریافت نمایند.

دو جنس‌گرا

 این افراد احساسی نسبت به جنسیت خود ندارد و فکر می‌کنند به هر دو جنس گرایش دارند. این افراد گاهی در اینکه زن هستند یا مرد دچار سردرگمی می‌شوند. از نظر روانکاوی عقده ادیپ و الکترا در دوران کودکی در ایجاد این اختلالات موثر می‌باشد.

بدون گرایش جنسی

در اختلال جنسیتی، برخی از افراد هیچ میل و گرایش جنسی ندارند. بعید است آن‌ها بتوانند به سوال احساسات چیست؟ در روابط عاطفی پاسخ بدهند. البته شاید این افراد تمایل عاطفی داشته باشند؛ اما از نظر جنسی بدون گرایش باشند.

اختلال هویت جنسی با علائمی همچون مشکلات روحی، افسردگی، اضطراب، احساس بی‌هویتی، گرایش‌های جنسیتی نامعقول، دوستی‌های افراطی و احساس سردرگمی و درماندگی مشخص می‌شود. برای احراز اینکه فرد به اختلال جنسیتی مبتلا است باید حتما به متخصص مراجعه نماید.  دو ملاک عمده‌ در تشخیص اختلال عبارت است از:

الف)  همانندسازی قوی و مستمر به عنوان مثال:

• میل مکرر یا اصرار بر اینکه متعلق به جنس مخالف است.
• در پسرها ترجیح دادن لباس دخترانه یا تقلید ظاهر و صدا و رفتار دخترانه
• در دختران اصرار بر پوشیدن لباس‌های قالبی مردانه و تقلید از آن‌ها
• شرکت در بازی‌های کلیشه‌ای و تفریحات جنس مخالف
• ترجیح دادن مبرم بازی‌های جنس مخالف
• اختلال هویت جنسی در نوجوانان و بالغین با میل ابراز شده به جنس مخالف بودن، ابتلا به اختلال جنسی جا زدن مکرر خود به عنوان جنس مخالف و دارای احساسات و تیپیک جنس مخالف، همراه است.

 ب)  احساس ناراحتی پیوسته و دائمی جنسیت خویش و یا احساس نامتناسب بود در نقش جنسیتی خود به عنوان مثال:

• در پسرها با نفرت از آلت تناسلی و بیضه‌ها
• اعتقاد به اینکه بهتر است فرد آلت تناسلی نداشته باشد.
• بیزاری از بازی‌های خشن پسرانه
• از علائم اختلال جنسیتی در دختران، امتناع از ادرار کردن نشسته می‌باشد.
• عدم علاقه به اعضای زنانه بدن خود
• بیزاری از عادت ماهیانه

درمان اختلال جنسیتی در رویکردهای مختلف روانشناسی مانند هیجان‌مدار، طرحواره درمانی، درمان شناختی-رفتاری، واقعیت درمانی و… متفاوت می‌باشد و درمانگران با توجه به رویکرد درمانی خود مشکل مراجع را ریشه‌یابی و مفهوم‌سازی می‌کنند و برنامه درمانی را طراحی می‌نمایند. امروزه برخی بر این باور هستند که اختلال هویت جنسیتی با جراحی و تغییر جنسیت درمان می‌شود. این رویکرد یک دیدگاه ساده‌انگارانه می‌باشد که فکر می‌کند مشکلات هویتی مبتلایان، با تغییر جنسیت درمان می‌شود و حال آن‌ها خوب می‌شود.
حال آنکه چه بسا چالش‌های آن‌ها بیشتر شود. با توجه به اینکه در بسیاری از موارد اختلالات جنسیتی به دلیل یادگیری‌های نادرست، چالش‌های فرهنگی و اجتماعی و القائات فضای مجازی ایجاد  می‌شود، روان درمانی و دارو درمانی در بهبود مبتلایان اثربخشی قابل توجهی نشان داده است. به طور کلی درمان اختلال جنسیتی مردان و زنان، نیازمند همکاری روانشناس، روانپزشک و پزشک می‌باشد تا با توجه به وضعیت بیمار برنامه‌های درمانی براساس اولویت اجرا و تصمیم نهایی اتخاذ گردد.

احساس فرد از جنسیت خود از سن 3 و 4 سالگی شروع می‌شود و در بسیاری از کودکان بروز رفتارهای قالبی جنسیتی نسبت به رفتارهای مناسب برای مرد یا زن نیز از همین دوران آغاز می‌شود. بر اساس مطالعات، این اختلال دارای جاذبه‌های عشق شهوانی می‌باشد و از دوران نوجوانی بروز می‌کند و در نود درصد افراد گذرا و موقتی می‌باشد. نحوه موجهه والدین و نوجوان با این تغییرات اهمیت به سزایی دارد و باید به مشاوره فردی مراجعه نمود تا بتوان با موفقیت از این بحران‌ها عبور نمود.

اختلال هویت جنسیتی، جزو پیچیده‌ترین اختلالات روانی می‌باشد که مشکلات نوجوانان را دوچندان می‌کند و با انواع مسائل و چالش‌ها همراه است. در صورت عدم حل این بحران تمام ابعاد زندگی فرد تحت‌الشعاع قرار می‌‌گیرد و زندگی فردی و اجتماعی فرد مختل می‌شود.  با مراجعه به‌هنگام به مشاور، علل وقوع مشکل بررسی و درمان آغاز می‌شود.

هویت جنسی، احساس فرد از زن یا مرد بودن خود می‌باشد که از سنین کودکی آغاز می‌شود.  افراد مبتلا به اختلال جنسیتی نسبت به جنسیت خویش احساس ناراحتی پیوسته و مداوم دارند و به صورت قوی و مستمر با جنس مخالف همانندسازی می‌کنند. عوامل متعددی در سبب‌شناسی اختلال و پیش‌آگهی آن موثر می‌باشد که باید توسط متوسط بررسی و ارزیابی شوند. در مرکز مشاوره باتابان روانشناسان و مشاوران مومن، متعهد و متخصص در پیمودن این مسیر در کنار شما هستند. بدون محدودیت وقت رزرو نمایید و سوالات و ابهامات خود را با پشتیبانان در میان بگذارید.