روانشناسی خانواده چیست؟ (انواع، اهمیت، فواید و…)

همه ما تمایل داریم یک محیط خانواده سالم و به دور از انواع تنش‌های مختلف داشته باشیم. شاید برای برقراری این شرایط تلاش هم کرده‌ایم؛ اما، آن نتایج دلخواه را نداشته است. در واقع، گاهی با ایجاد یک چالش جدی‌تر متوجه شده‌ایم که کنترل شرایط از توان ما خارج است و باید برای بهتر شدن اوضاع اقدام جدی‌تری انجام دهیم. روانشناسی خانواده به این دغدغه‌ی ما پاسخ می‌دهد. اگر دقایق از وقت خود را به خواندن این مقاله اختصاص دهید با نحوه عملکرد روانشناسان خانواده و میزان اثر گذاری آن‌ها بیشتر آشنا می‌شوید.

روانشناسی خانواده یکی از خدمات بسیار مهم علم روانشناسی است و برای کمک به مسائلی طراحی شده که به طور خاص بر سلامت روان و عملکرد خانواده‌ها تأثیر می گذارد. این درمان می‌تواند به تک تک افراد خانواده کمک کند تا آسیب‌هایی را که روابط آن‌ها را تهدید می‌کنند بشناسند و در رابطه با این موضوعات با مشاوره خانواده صحبت کنند. همچنین، با همراهی مشاور تعارضات درون سیستم خانواده مدیریت می‌شود. در نتیجه، از انواع مختلف رویکردهای روانشناسی خانواده با بهبود نحوه تعامل و ارتباط اعضای خانواده با یکدیگر، باعث ایجاد تغییر در روابط نزدیک آن‌ها می‌گردد. بنابراین، اهداف اولیه خانواده درمانی، ایجاد محیط خانه بهتر، حل مسائل خانوادگی و درک مسائل منحصر به فردی است که شاید یک خانواده با آن مواجه شود.

مشکلاتی که در محیط خانواده ایجاد می‌شود دلایل مختلفی دارد. بنابراین، برای کاهش این مسائل از تکنیک‌های مختلفی استفاده می‌شود تا ریشه‌های اصلی مشکل شناسایی و سپس درمان گردند. بر همین اساس، انواع رویکردهای اصلی در روانشناسی خانواده عبارتند از:

درمان سیستم خانواده

در این رویکرد، خانواده به عنوان یک واحد در نظر گرفته می‌شود که در آن اعمال هر یک از افراد می‌تواند بر سایر افراد و کل خانواده نیز تأثیر بگذارد. این رویکرد به افراد کمک می‌کند تا نگاه ویژه‌ای به نقاط قوت روابط خود داشته باشند. در نتیجه، بتوانند این جنبه‌های مثبت را برای غلبه بر مشکلات سلامت روان خود به کار گیرند.

خانواده درمانی ساختاری

این رویکرد توسط سالوادور مینوچین در دهه 1960 ابداع شد. او معتقد بود، مشکلات عاطفی و رفتاری در کودکان و نوجوانان با ساختارهای ناکارآمد خانواده ارتباط دارد. این درمان کوتاه مدت برای مشکلات نوجوانان از جمله، رفتار پرخطر، خشونت یا مصرف مواد کاربرد دارد. در حقیقت، به نوجوانان و خانواده‌ها کمک می‌کند تا در عین ایجاد اعتماد و احترام برای هر فرد به دنبال راه حل باشند.

خانواده درمانی روایتی

روانشناسان خانواده، افراد را ترغیب می‌کنند تا هر کدام داستان خود را بیان کنند. در نتیجه، دریابند که این تجربیات چگونه شخصیت آنان را شکل می‌دهد. همچنین، بر نحوه ارتباط آنان نیز تأثیر می‌گذارد. با هدف قرار دادن این روایت، فرد می‌تواند مشکلات خود را به صورت عینی تر درک کند.

آموزش روانی

روانشناسان خانواده، فرصتی را فراهم می‌کنند تا افراد اطلاعات بیشتری در رابطه با عوامل اثرگذار بر سلامت روان افراد خانواده به دست آورند. بنابراین، افراد با کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با داروها، گزینه‌های درمانی و روش‌های خودیاری به عنوان یک سیستم منسجم و کارآمد عمل می‌کنند.

خانواده درمانی حمایتی

این نوع درمان به دنبال ایجاد یک محیط امن است تا در آن اعضای خانواده بتوانند احساسات خود را به راحتی بیان کنند. همچنین، حمایت خانواده را نیز دریافت نمایند. استفاده از انواع رویکردهای خانواده درمانی به سبک کار درمانگران بستگی دارد. برخی صرفاً از یک درمان و برخی دیگر یک رویکرد التقاطی را در پیش می‌گیرند.

تحقیقات در فرهنگ غیر اسلامی این موضوع را تأیید می‌کند که خانواده مهمترین نهاد اثرگذار در بهزیستی روانشناختی جامعه است. در واقع، اگر بخواهیم مشکلات تهدید کننده سلامت روان افراد را بررسی کنیم؛ در قدم اول حتماً باید محیط خانواده و نحوه‌ی تعامل افراد آن را مورد توجه قرار دهیم. پس، روشن است که عوامل اثر گذار بر سلامت روان خانواده نیز باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد. همچنین، موانع آن برطرف شود. با این حال، این عوامل در فرهنگ اسلامی-ایرانی با غیر اسلامی تا حدی متفاوت است. بنابراین، خواندن دو کتاب خانواده در نگرش اسلام و روانشناسی و نقش زن و مرد در خانواده با رویکرد اسلامی به علاقه مندان این حوزه کمک می‌کند تا بهترین و سازگارترین دستورات مطابق با فطرت انسان را برای بهبود عملکرد خانواده‌ها به کار گیرند.

هیچ خانواده‌ای وجود ندارد که رویدادهای استرس‌زا یا اختلاف نظر را تجربه نکند. با این حال، برخی خانواده‌ها در مواجه با این مشکلات می‌توانند راهکارهای مناسب‌تری را به کار گیرند. در نهایت، از شدت یافتن مشکلات جلوگیری کنند. در مقابل، برخی خانواده‌ها به هر علتی نمی‌توانند از راهکارهای کاهش تنش و مدیریت بحران به خوبی استفاده کنند. در نتیجه، یک مشکل کوچک مانند اختلاف در سلایق فرزند پروری، نافرمانی فرزندان، مشکلات تحصیلی آن‌ها، تفاوت عقاید دینی-سیاسی افراد خانواده، سوء تفاهم‌ها و …. می‌تواند به یک مسئله‌ی بزرگ تبدیل شود. حتی خانواده را به سمت مشاوره طلاق سوق دهد. روانشناسان خانواده می‌توانند از ایجاد چنین بحران‌هایی پیشگیری کنند. بنابراین، لازم است بدانیم روانشناسی خانواده برای چه افرادی و با چه مسائلی مناسب است؟

شاید برخی تصور کنند مشاور خانواده صرفاً برای افرادی مناسب است که با مشکلات و آسیب‌های بسیار جدی مانند طلاق، سوء مصرف مواد، خیانت و …. مواجه‌اند. اما اینطور نیست. روانشناسی خانواده برای تمام افرادی که در محیط خانواده احساس آرامش لازم را ندارند مناسب است. این احساس می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. گاهی یک فرزند با ناتوانی‌های خاص به عنوان عضو جدید به خانواده اضافه می‌شود. بنابراین، در ابتدا ممکن است فضای ناخوشایندی در کل خانواده حاکم شود. همچنین، بر روابط زوجین و همچنین، تعامل سایر اعضای خانواده  تأثیر منفی بگذارد. در این شرایط روانشناس خانواده انواع تکنیک‌های مختلف مانند اصول تغییر رفتار در کودکان و نوجوانان، راهکارهای ایجاد صمیمیت میان زوجین، حل مسئله، حل تعارض، افزایش تاب آوری و … را ارائه می‌دهد.

در نظر داشته باشید خانواده درمانی برای خانواده‌هایی که با مشکلات زیر مواجهند مناسب است:

1. خیانت زناشویی را تجربه کرده‌اند (به عنوان فرد خیانت دیده یا خیانتکار).
2. مشکلات جسمی یا روانی در زوجین وجود دارد.
3. فرزند یا یکی از اعضای خانواده ناتوانی دارد و این مسئله بر سایرین نیز تأثیر منفی گذاشته است.
4. مهارت‌های برقراری ارتباط را نمی‌دانند. در نتیجه، دائماً با چالش‌های مختلف در این زمینه مواجهند.
5. فرآیند طلاق عاطفی در خانه حاکم است و زمینه را برای طلاق زوجین فراهم می‌کند.
6. درک بالایی از اصول فرزندپروری ندارند.
7. تعامل با خانواده همسر برای آن‌ها به یک چالش تبدیل شده است.
8. دارای فرزندان با مشکلات تحصیلی، اجتماعی، عاطفی و …. هستند.
9. در زمینه ارتباط فرزندان با یکدیگر مشکلاتی را تجربه کرده‌اند.
10. با بحران‌های دوران نوجوانی در خانواده روبه رو هستند.
11. و….

به طور کلی، فرقی نمی‌کند که مشکل خانواده شما چیست، کوچک است یا بزرگ هر چه که باشد روانشناسی خانواده می‌تواند آن را ارزیابی و ریشه‌های اصلی را شناسایی کند. در نتیجه، با ارائه تخصصی‌ترین راهکارها شما را برای مدیریت و مقابله با آن‌ها آماده سازد. پس، مشاور خانواده می‌تواند:

• احساسات پنهان، سوء تفاهم‌ها و مشکلات خانوادگی که ناشی از عدم ارتباط بین اعضای خانواده است را کاهش دهد.
• نحوه‌ی برقراری ارتباط صحیح میان اعضای خانواده را آموزش دهد.
• فرصتی فراهم می‌کند تا همه افراد آشکارا در رابطه با نگرانی‌های خود صحبت کنند.
• استرس‌ها و فشارهای روانی افراد را کم می‌کند.
• اصول صحیح ارتباط با نوجوان را به خانواده‌ها آموزش می‌دهد.
• همه افراد خانواده را برای مواجهه با تغییرات جدید آماده می‌کند.
• میزان تأثیر منفی مشکلاتی مانند خیانت، طلاق، سوء مصرف مواد و … را بر اعضای خانواده کاهش می‌دهد.
• به طور کلی، هر آنچه که برای افزایش سلامت روان یک خانواده لازم است را متناسب با شرایط در اختیار شما قرار می‌دهد.

پس، اگر حتی نحوه‌ی تعامل صحیح با اعضای خانواده خود را نمی‌دانید، خلق شما پایدا نیست و احساس غمگینی یا بی‌انگیزگی دارید، می‌خواهید نقش خودتان را در خانواده به خوبی ایفا کنید اما نمی‌دانید چگونه و …. زمان بسیار مناسبی برای رجوع به متخصصان زوج درمانی باتابان است. می‌توانید از انواع خدمات تلفنی، آنلاین و یا حضوری در مجموعه ما استفاده کنید.

جلسات روانشناسی خانواده این بستر را فراهم می‌کند تا افراد بتوانند تنش‌های خود را به راحتی و به دور از قضاوت بیان کنند. این صرفاً مختص زوجین نیست. بلکه، فرزندان و سایر افراد نیز می‌توانند از این بستر مناسب برای اشتراک گذاری استرس‌ها و فشارهایی که در محیط خانواده تجربه کرده‌اند، استفاده کنند. در نهایت، مشاور خانواده با سنجش جنبه‌های مختلف مشکل از یک طرح درمان مناسب استفاده می‌کند. هدف این طرح درمان، بهبود ارتباطات، مقابله با تعارضات خانوادگی و ایجاد یک محیط خانه با عملکرد بهتر است.

همان‌طور که می‌دانید مسائلی که در محیط خانواده ایجاد می‌شود، بر تمام افراد خانواده تأثیر می‌گذارد. در روند درمان و استفاده از روانشناسی خانواده ممکن است لازم باشد همه‌ی افراد حضور یابند. بنابراین، توصیه می‌شود به متخصصانی رجوع کنید که تجارب موفقی در این زمینه داشته‌اند. از طرفی، چون گاهاً همه افراد در روند درمان نمی‌توانند حضور یابند، رجوع به مشاوران با ارائه خدمات آنلاین را در اولویت برنامه خود قرار دهید. پس، اگر انتخاب یک مشاور خانواده حرفه‌ای همراه با انواع خدمات آنلاین، تلفنی و حضوری مد نظر شماست، ما مرکز مشاوره باتابان را توصیه می‌کنیم. مشاوران خانواده باتابان از صلاحیت اخلاقی و توانمندی علمی بالایی برای حل مشکلات خانواده شما برخوردارند. آیا تا به حال از خدمات مجموعه ما استفاده کرده‌اید؟

دقت در مطالب گفته شده این بینش را ایجاد می‌کند که در مواجهه با مشکلاتی که در خانواده ایجاد می‌شود باید در اولین قدم از متخصصان روانشناسی خانواده کمک بگیریم. بنابراین، برای دریافت یک راهنمایی تخصصی باید از برخی تابوهای غلط در جامعه بگذریم تا بتوانیم مشکلات خانوادگی خود را به بهترین شکل ممکن برطرف کنیم. همچنین، اگر لازم است برای سایر اعضای خانواده مانند کودکان و نوجوانان به مشاوران حرفه‌ای کودک و نوجوان مرکز مشاوره باتابان مراجعه کنیم.