خلاقیت در کودکان (تمامی عوامل آسیب زننده + راهکار‌های افزایش)

مفهوم خلاقیت در کودکان چیزی فراتر از حد انتظار والدین می‌باشد. باتوجه به روانشناسی کودکان، انسان‌ها در مراحل رشدی خود نیازمند تقویت خلاقیت می‌باشند و بر این اساس آشنایی با مفهوم خلاقیت و عوامل مضر و موثر بر آن از اهمیت بالایی برخوردار است. کودکی که از خلاقیت بالایی برخوردار باشد، در مقابله با چالش‌های زندگی نیز بهتر عمل خواهد کرد؛ بنابراین برای شناخت بیشتر این‌ مفهوم و راه‌های تقویت آن تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

همانطور که از ریشه‌‌ی کلمه برداشت می‌شود، خلاقیت به معنای خلق کردن یا آفرینندگی است. به بیان دیگر خلاقیت یعنی توانایی ساختن یا خلق کردن چیزهای جدید که می‌تواند شامل: خلق راه‌حل جدید، ساختن دستگاهی برای راحت‌تر کردن کار و یا روشی جدید برای یک فرآیند خاص باشد.

هوش لازمه‌ی خلاقیت است، اما الزاما هر فرد باهوشی خلاق نیست، چرا که قبل‌تر گفتیم خلاقیت یعنی ساختن راهی نو، محصولی جدید و… .

افرادی که از هوش متوسط و بالایی برخوردارند می‌توانند خلاق باشند، اما به این معنی نیست که اگر کسی از هوش بالایی برخورد بود، قطعا خلاق هم هست.

همچنین ممکن است فردی که خلاقیت دارد از فرد باهوش موفق‌تر باشد!

باتوجه به این‌ موضوع که انسان خلاق همواره راهی پیدا خواهد کرد، تربیت کودک خلاق نیز گامی مهم در پیشرفت‌های فعلی و آینده‌ی اوست. این موضوع مخصوصا در تربیت فرزندان 7 تا 14 سال و حتی سنین پایین تر باید در نظر گرفته شود. فرد خلاق در مواجهه با موانع راه‌حل‌های گوناگونی را به کار می‌گیرد تا در نهایت به نتیجه‌ی دلخواه منجر شود.

خلاقیت در کودکان توام است، اما اینکه چگونه این‌ ویژگی با گذشت زمان کمرنگ نشود به توجه و رویکرد والدین در رابطه با خلاقیت در کودک خود بستگی دارد.

با توجه به ضرب المثل معروف لقمان که «از ادب که آموختی از بی ادبان»  ابتدا به بررسی عواملی می‌پردازیم که باعث آسیب به خلاقیت در کودکان می‌شود؛ چراکه بسیاری از والدین فکر می‌کنند در مسیر تقویت خلاقیت در کودک خود هستند، اما در واقع برعکس عمل می‌کنند.

موارد بسیاری قابل ذکر است که ما به اختصار به 7 دلیل اصلی مانع خلاقیت در کودکان می‌پردازیم:

رفاه زیاد

یکی از عوامل ایجاد خلاقیت احساس نیاز است. کودکی که همواره امکانات و منابع لازم را در دسترس خود داشته است، نمی‌تواند از خلاقیت بهره ببرد؛ چراکه احساس نیازی در او به وجود نیامده است.

سبک زندگی یکنواخت و کسالت‌آور

والدینی که سبک زندگی یکنواختی برای فرزند خود فراهم می‌آورند و مجوعه قوانین از پیش‌ تعیین‌شده‌ای دارند، نمی‌توانند فرزند خلاقی پرورش دهند. به عنوان مثال هنگام آموزش نظم به کودکان باید تلاش کنید قوانین سرسختانه‌ای که باعث لطمه زدن به خلاقیت آن‌ها می شود را وضع نکنید.

ترس

احساس ترس می‌تواند عوامل مختلفی داشته باشد. از نظر روانشناختی ترس از بیان خود و قضاوت دیگران، خلاقیت را از بین می‌برد. بنابراین کودکان در محیط خانواده باید حق ابراز خود و نظراتشان را داشته باشند.

تاکید والدین بر مهارت‌هایی که خودشان دوست دارند

برخی والدین با دادن اطلاعات عمومی زیاد کودکان را درگیر حجم گسترده‌ای از داده‌ها می‌کنند که به جای تقویت خلاقیت، بیشتر باعث ضعف آن می‌شود. چنین کودکانی به جای یادگرفتن حفظ می‌کنند و از خلق مسیرهای دیگر باز می‌مانند.

انتقاد مکرر از کودک

زمانی که والدین دائما درحال انتقاد و سرزنش کودک خود هستند، باعث ایجاد حس ترس در او می‌شوند؛ به طوریکه کودک برای حفظ امنیت روانی خود دست به کارهای جدید و ایده‌های نو نمی‌زند.

بی‌ توجهی به تخیلات کودک

یکی از عوامل موثر خلاقیت در کودکان تخیلات اوست. پدر و مادرهایی که با تمسخر و بیهوده پنداشتن تخیلات کودک خود، او را به واقع بینی سوق می‌دهند و تخیل را از او می‌گیرند؛ باعث از بین بردن خلاقیت در فرزند خود می‌شوند.

تحمیل نقش بزرگسال توسط والدین

برخی والدین اصرار دارند با کودک مانند بزرگسالان رفتار کنند و متقابلا کودک نیز بزرگتر از سن خود باشد. تحمیل چنین خواسته‌ای به کودکان باعث ایجاد اختلال در رشد اجتماعی آنها می‌شود؛ که همین موضوع مقدمه‌ای برای از بین رفتن خلاقیت است.

کودکان متاثر از فضاهای گوناگونی می‌شوند که تاثیر بسزایی در تربیت آنان دارد. شناخت این عوامل اثربخش به والدین کمک میکند با به کاربستن آنها فرزندان خلاقی پرورش دهند.

عواملی که نقش اثربخش بر پرورش خلاقیت در کودکان دارند:

خانواده

بدون شک خانواده مهم‌ترین عامل خلاقیت در کودکان است. اگر خانواده به کودک فرصت سوال کردن، کشف و غیره بدهد، کودک را دائم مورد انتقاد قرار ندهد و مشوق باشد، زمینه‌ی رشد خلاقیت در فرزندش فراهم می‌شود.

مدرسه

سن ورود به مدرسه از نظر خلاقیت‌های ذهنی بسیار حساس است. زمانی که کودک در معرض قوانین سخت‌گیرانه، عدم توجه به تفاوت‌های‌ فردی، تاکید صرف بر کسب نمره‌های بالا و این قبیل موضوعات قرار می‌گیرد، به مرور خلاقیت در او رو به خاموشی می‌رود.

جامعه

جامعه نیز از نظر اثربخشی مانند خانواده و مدرسه از اهمیت بالایی برخوردار است؛ اینکه جامعه پذیرای ایده‌ها و رفتارهای نو باشد در پرورش و تقویت خلاقیت در کودکان بسیار موثر است.

جامعه‌ای که توقع داریم مشوق خلاقیت در کودکان باشد باید 3 عامل زیر را در خود جای دهد:

• عامل فیزیکی: منظور این است که جامعه از لحاظ امکانات گنجایش خلاقیت‌ها را داشته باشد.
• عامل عقلانی: جو مطلوب عقلانی در راستای تقویت خلاقیت در کودکان چنین است که اعضای جامعه فرد را به رغبت آورند و او را تشویق به اندیشیدن و کشف راه‌حل‌های گوناگون کنند.
• عامل عاطفی: برای بروز خلاقیت، فرد نیاز به آزادی و امنیت دارد. کودک باید بتواند در فضایی امن و به دور از قضاوت ایده‌پردازی کند و خلاق باشد.

حال که با عوامل تخریب‌کننده‌ی خلاقیت در کودکان آشنا شدیم، باید بدانیم چه راهکارهایی وجود دارند تا خلاقیت فرزند ما افزایش پیدا کند. این روش ها علاوه بر خلاقیت باعث افزایش عزت نفس کودکان می‌شوند.

ادامه‌ی مطلب را به طور خاص به والدینی که ناخواسته منجر به از بین رفتن خلاقیت در کودکان خود شده‌اند توصیه می‌کنیم تا راهی جدید در راستای بازیابی و بهبود خلاقیت در فرزندان خود پیش گیرند.

نقاشی

از مهم‌ترین و مرسوم‌ترین تفریحات کودکان نقاشی است. از نظر بزرگسالان شاید کودکان تصاویر نامفهومی نقاشی کنند، اما در درون هرکدام خلاقیتی نهفته است.

به همین جهت کودکان در نقاشی کشیدن باید آزاد باشند تا تراوشات ذهنی خود را به راحتی ابراز کنند.

موسیقی

تفاوت زیادی میان موسیقی‌های اصولی و غیراصولی وجود دارد که باید مورد توجه قرار داد. موسیقی از ابزارهای قدرتمندی است که می‌تواند احساسات مختلفی از جمله: شادی، غم، اضطراب و غیره در ما ایجاد کند.

اگر کودکتان درحال بازی با وسایل خود صداهایی ایجاد می‌کند و آواز می‌خواند او را تحسین کنید، چرا که درحال شکوفایی و بروز استعدادهایش است.

تمام کردن کارهای نیمه‌کاره توسط کودک

اجازه دهید بعضی کارها توسط کودک خود به پایان برسد. برای مثال: وقتی داستانی برای او تعریف می‌کنید آن را نیمه‌کاره بگذارید و از فرزند خود بخواهید داستان را به اتمام برساند. این تکنیک در جهت شکوفایی خلاقیت کودکان بسیار موثر است.

آشپزی

در سنین 5 تا 10 سالگی، کودکان علاقمند به آشپزی کردن هستند که متاسفانه از طرف والدین حمایت نمی‌شوند. ترکیب مواد، پخت و دیدن نتیجه گام موثری در بروز و کشف استعداد کودکان است. همچنین در فرایند آشپزی کودکان با حواس پنجگانه درگیر می‌شوند که باعث رشد مهارت‌های حرکتی آنان نیز می‌شود.

اسباب‌بازی

کودکان در طی شبانه‌روز زمان زیادی را صرف بازی با وسایل خود می‌کنند. به همین خاطر انتخاب اسباب‌بازی و مقدار آن نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. اشتباهی که بعضا والدین مرتکب می‌شوند این است که اسباب بازی‌های زیادی برای کودک خود خریداری می‌کنند؛ همین تنوع و تعدد بسیار باعث از بین رفتن خلاقیت می‌شود.

از اسباب بازی‌ها و وسایل ساختنی غافل نشوید؛ چراکه عامل موثری در شکوفایی خلاقیت می‌باشد.

محدودیت تماشای تلویزیون

وقتی کودک زمان زیادی را در مقابل تلویزیون می‌گذراند قاعدتا از فعالیت‌های مفید دیگر که باعث پرورش خلاقیت می‌شود باز می‌ماند. بنابراین سعی کنید زمان تماشای تلویزیون را به حداقل برسانید.

طبیعت گردی

با کودکان خود به دل طبیعت بروید. این کار باعث می‌شود تمام حواس کودک و کنجکاوی‌اش فعال شود و علاوه بر تقویت خلاقیت باعث افزایش تمرکز و یادگیری او نیز می‌شود.

در این مقاله تلاش کردیم تا خلاقیت را به عنوان عنصر مهمی در رشد و پیشرفت کودکان معرفی کنیم. خلاقیت همچنین در توانمندسازی کودکان برای مواجه شدن با چالش‌های بزرگسالی بسیار موثر است. همچنین بروز احساسات با روش‌های خلاقانه می‌تواند از اختلالاتی مانند افسردگی کودکان جلوگیری نماید. بنابراین والدینی که از کودکی برای پرورش خلاقیت در کودکان خود وقت می‌گذارند، از بسیاری مشکلات احتمالی آنان در بزرگسالی پیشگیری می‌کنند.