استرس در کودکان ابتدایی (درمان در بچه‌های اولی و‌ دبستانی)

وقایع بد، چه بخواهیم یا نخواهیم، اتفاق می‌افتند. دوستان و بستگان می‌میرند، امراض دردناک به سراغ جسم ما می‌آیند، فاجعه‌های طبیعی و جنگ هم وجود دارد. علاوه براین، هر دوره از رشد با چالش‌ها و بحران‌هایی همراه است که بر عوامل استرس‌زای این دوران می‌افزاید. ورود به مدرسه به عنوان جامعه بزرگ‌تر با مسائلی همراه است که استرس در کودکان ابتدایی را افزایش می‌دهد. اضطراب زمانی تبدیل به اختلال می‌شود که کودک خطرات بالقوه را به مبالغه بگیرد و در برابر مقابله با آن‌ها درمانده شود. براساس روانشناسی کودکان 9 تا 12 سال، بخشی از این اضطراب می‌تواند به تمرین و یادگیری و افزایش سازگاری در کودکان کمک کند؛ اما استرس طولانی مدت و نابهنجار با آسیب‌های جدی همراه است و زندگی حال و آینده کودکان را در معرض خطر جدی قراردهد.

استرس در کودکان ابتدایی عبارتست از یک حالت روانشناختی که به وسیله‌ی انواع نیروها و فشارهای جسمانی، روانی، اجتماعی و… حاصل می‌گردد. هانس سلیه، پدر تحقیق درباره استرس، مطرح می‌کند استرس، عکس‌العمل نامعین روانی و فزیولوژی انسان در برابر هر تغییر، تهدید و فشار بیرونی و درونی که تعادل روانی ما را بهم می‌زند. براین اساس علائم آن شامل علائم روانشناختی، رفتاری و فیزیولوژی است که در ادامه درمورد آن صحبت می‌کنیم:

علائم روانشناختی

این دسته از علائم استرس درکودکان، شامل تاثیر استرس بر روی شناخت و هیجان می‌باشد که باعث آشفتگی روانی در کودکان می‌شود و عبارتند از:

• تحریک پذیری و عصبانیت زودهنگام
• احساس ترس و اضطراب
• غم و افسردگی
• احساس نادیده گرفته شدن و تنهایی
• عدم تمرکز
• تانوانی در تصمیم‌گیری
• طرد توسط همسالان
• بی قراری
• افکار منفی راجع به خود
• عزت نفس پایین

علائم فیزیولوژی

علائم فیزیولوژی استرس در کودکان مشابه نیست و به اشکال متفاوت بروز می‌کند و با توجه به اینکه اطرافیان متوجه این نشانه‌ها می‌شود، می‌توانند استرس ثانویه نیز ایجاد نمایند، بدین صورت که فرد از بروز علائم جسمانی به هنگام اضطراب، نگران و آشفته می‌شود.

• دلشوره
• دلدرد و حالت تهوع
• مشکل در خواب
• سردرد و سرگیجه
• افزایش و کاهش ناگهانی وزن
• سوءهاضمه یا سوزش سرمعده
• شب ادراری کودکان
• بی‌اختیاری ادرار
• درد قفسه سینه و فشار خون بالا
• تعریق و لرزش

نشانه‌های رفتاری استرس

علائم و نشانه‌های رفتاری اضطراب در کودکان ممکن است با برخی از عوامل فیزیولوژی و روانشناختی مشترک باشند و در تربیت کودک 6 ساله باید مورد توجه قرار بگیرد. این نشانه‌ها عبارتند از:

• عادت‌های عصبی مثل ناخن جویدن
• پرخاشگری و عصبی مزاجی
• امنتاع از رفتن به مدرسه
• کناره‌گیری از اعضای خانواده و دوستان

مشاوره کودک می‌گوید استرس در کودکان ابتدایی می‌تواند با انواع پیامدهای جسمانی، روانشناختی، خانوادگی، تحصیلی و اجتماعی همراه باشد به گونه‌ای که تمام جنبه‌های زندگی فرد در حال و آینده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از جمله پیامدهای استرس در کودکان ابتدایی عبارتست از:

• عدم حضور موثر در کلاس درس و افت تحصیلی
• بیماری‌های روان‌تنی همچون مشکلات معده، سردرد و…
• تمسخر توهین توسط دوستان و همسالان
• کاهش اعتمادبه‌نفس و عزت نفس کودکان
• روی آوردن به بزهکاری و مواد مخدر در سال‌های بالاتر
• عقب ماندگی تحصیلی و بیزاری از مدرسه
• انزوا و افسردگی کودکان
• ابتلا به سایر اختلالات روانی
• انتقال استرس به خانواده و اطرافیان
• و…

استرس و بحران‌ها رشدی کودکان اگر به موقع درمان نشوند می‌توانند باعث بروز انواع اختلالات اضطرابی زیر در کودکان شود:

• اضطراب فراگیر: درمورد مسائل مختلف زندگی نگرانی شدید دارد و احتمال دارد زیاد از حد به خود سخت بگیرد و برای کامل و بی‌نقص بودن در مدرسه تلاش کند. اینکه برخی می‌پرسند چرا فرزندم مشق نمی ‌نویسد ممکن است به دلیل اضطراب فراگیر باشد که منجربه ناتوانی در انجام تکالیف مدرسه نیز می‌شود.
• اختلال پانیک: با حملات ناگهانی استرس و ترس از وقوع دوباره آن‌ها همراه است. این نوع استرس در کودکان ابتدایی ممکن است با سایر اختلالات اضطرابی همبودی داشته باشد.
• اختلال اضطراب جدایی: شایع‌ترین نوع استرس در کودکان کلاس اولی، استرس جدایی از والدین می‌باشد که ممکن است به دلیل اولین تجربه جدایی و حضور نسبتا طولانی در یک محیط جدید، به ویژه برای کودکانی که تجربه حضور در مهدکودک و پیش دبستانی را ندارند، ایجاد ‌شود.
• اضطراب اجتماعی: استرس کودکان دبستانی ممکن است در مواقع حضور در جمع و صحبت در کلاس باشد. کودکانی که اضطراب اجتماعی دارند، حتما باید به روانشناسی کودکان مراجعه کنند. چراکه اگر درمان نشود می‌تواند به شدت فلج‌کننده باشد.
• فوبیای خاص: فوبیای خاص یعنی ترس شدید و نامعقول از یک شیء یا موقعیت خاص است؛ لذا استرس کودکان دبستانی ممکن است ترس از گربه، خون، تاریکی، ارتفاع و… باشد.
• اختلال استرس پس از سانحه: از عوامل استرس و اضطراب در کودکان دوره ابتدایی جنگ، تصادف و حوادث طبیعی است که می‌توانند موجب اختلال استرس پس از سانحه در کودکان شوند. ترس و اضطراب شدیدی که پس از مشاهده یا تجربه یک اتفاق دردناک رخ می‌دهد.

سال اول تحصیلی هم برای بچه‌ها و هم برای والدین حساس و سخت می‌باشد. خروج از خانه و ارتباط با افراد ناآشنا می‌تواند باعث انواع استرس در کودکان ابتدایی و کلاس اولی شود؛ زیرا پر از ابهام است و والدین و فرزندان نمی‌دانند قرار است چه اتفاقاتی رخ بدهد. این شرایط برای بچه‌هایی که پیش‌دبستانی نرفته‌اند، پیچیده‌تر است و ممکن است اضطراب جدایی را تجربه نمایند. اگر فرزندتان نشانه‌های اضطراب جدایی دارد به یکباره او را در مدرسه تنها رها نکنید و حتما همراه فرزند باشید؛ اما سعی کنید بیرون از کلاس باشید تا به شرایط جدید خو بگیرد. در صورت تداوم این وضعیت، حتما با متخصص مشورت کنید. والدین و مربیان باید محتاطانه و صبورانه با این موضوع برخورد نمایند و از هرگونه توهین، تحقیر، سرزنش و مقایسه اجتناب کنند.

برای استرس کودکان چه کار کنیم؟ تربیت فرزندان 7 تا 14 سال که براساس نظریه فطرت دوره دوم رشد و تحول محسوب می‌شود، بسیار حائز اهمیت می‌باشد. این دوره با ورود به مدرسه و قرار گرفتن در یک محیط اجتماعی بزرگتر همراه می‌باشد و افراد در فرآیند جامعه‌پذیری نقش فعالی خواهند داشت. مدیریت و کنترل استرس کودکان در این دوران از جهت نقش اساسی که در شکل‌گیری شخصیت بزرگسالی فرد دارد ضرورت دارد.

• برای درمان استرس در کودکان ابتدایی، بهترین کار این است که به آن‌ها توجه بیشتری نشان داده و با آن‌ها همدلی نمایید. به آن‌ها اطمینان بدهید که وضعیت موجود همیشگی نیست و شما همیشه در کنارش هستید و او را رها نمی‌کنید.
• تشویق کودک و حمایت از او راهی برای کاهش اضطراب و افزایش عملکرد او می‌باشد.
• می‌توانید حواس کودک خود را از موضوعی که باعث استرس او شده است، پرت نمایید. مثلا او را پارک ببرید و…
• به احساسات کودک احترام بگذارید؛ اما کنترل اوضاع را از دست ندهید و به کودک تنش بیشتر وارد نکنید.
• استرس و نگرانی خود را به کودک منتقل ننمایید، سعی کنید برای درمان استرس درکودکان ابتدایی ابتدا خودتان آرامش لازم را کسب نمایید. جملات معجزه ‌گر در تربیت فرزند را یاد بگیرید و به خودتان و فرزندتان در موقعیت‌های استرس‌زا آرامش بدهید.
• انتظارات و توقعات خود را واقع‌بینانه کنید و از هرگونه تحقیر، توهین، سرزنش و مقایسه پرهیز نمایید.
• حتما از متخصصن و مشاورین کودک برای بهبود وضعیت فرزند خود کمک بگیرید.

علت استرس بچه‌ها در مدرسه چیست؟ علل و عوامل استرس در کودکان ابتدایی موارد متعددی می‌باشد که ذهن و روان کودک را آشفته می‌کنند و مانع از عملکرد مطلوب آن‌ها در خانه، مدرسه و جامعه می‌شود. از جمله عوامل استرس کودک در مدرسه عبارتند از:

• ترس از موقعیت‌های جدید
• ترس از معلم
• نگرانی بابت عدم انجام تکالیف
• ترس از دستشویی در مدرسه
• ترس از جاماندن در مدرسه
• ترس از زمان ناهار
• ترس از طرد دوستان
• ترس از تمسخر دوستان
• و…

عدم درمان استرس در کودکان ابتدایی با خطرات و آسیب‌های جدی همراه است و امکان ابتلا به سایر انواع اختلالات روانی را افزایش می‌دهد. هنگامی که استرس کودکان نابهنجار است و کمیت و کیفیت آن متناسب با موقعیت نمی‌باشد، حتما به مشاور مراجعه نمایید. علاوه براین، برای مقابله سالم کودک با بحران‌ها و چالش‌های استرس‌زای مدرسه، می‌توانید از متخصص کمک بگیرید.

ورود به مدرسه با تجارب جدیدی همراه است که والدین و بچه‌ها را دچار ترس و ابهام می‌کند و این وضعیت باعث نگرانی و اضطراب می‌شود. استرس در کودکان ابتدایی با پیامدهای روانشناختی، فیزیولوژی، خانوادگی، تحصیلی و اجتماعی همراه است و می‌تواند کارکرد سالم یک خانواده را دچار اختلال نماید. علل و عوامل اضطراب و نگرانی کودکان چند بعدی می‌باشد که در تشخیص و درمان باید مورد توجه قرار بگیرد. در مرکز مشاوره باتابان، روانشناسان و مشاوران مومن، متعهد و متخصص در کنار شما هستند. هر جای ایران و خارج از ایران که زندگی می‌کنید بدون محدودیت وقت رزرو نمایید و از خدمات حضوری و غیرحضوری مرکز بهره‌مند شوید. اگر سوال و ابهامی دارید از طریق تماس و کامنت با پشتیبانان در ارتباط باشید.