پارانوئید چیست؟ (علائم و عوارض این بیماری اختلال شخصیت)

پارانوئید، الگویی از بی‌اعتمادی و بدگمانی ‌فراگیر نسبت به دیگران است به گونه‌ای که نیات و انگیزه‌های سایرین بدخواهانه تعبیر می‌شود. اختلال شخصیت پارانوئید اختلال رایجی نیست اما شاید شما هم جملات این‌چنینی را شنیده باشید که همسرم مدام گوشی من را چک می‌کند، از سرکار به تلفن خانه زنگ می‌زند که مطمئن باشد من خانه هستم، اجازه نمی‌دهد تنها بیرون بروم، شما قصد دارید به من آسیب بزنید، شما دارید درمورد من حرف می‌زنید، با همسرم بیرون که می‌رویم مدام با دیگران دعوا و کتک‌کاری می‌کند و بسیاری دیگر از شکایت‌هایی که ممکن است به گوش شما هم خورده باشد.

نمی‌توانیم لزوما کسی که این رفتارها را دارد بیمار پارانوئید بنامیم اما این علائم ما را مشکوک و نگران می‌کند تا محتاط‌تر عمل کنیم و به متخصص مراجعه نماییم. افراد بدگمان، شکاکیت و بی‌اعتمادی دیرپا نسبت به همه افراد دارند. به عنوان مثال آقای شصت ساله‌ای را تصور کنید که به اختلال شخصیت پارانوئید مبتلا می‌باشد؛ این شخص براین باور است که همسرش در این سال‌ها به او خیانت کرده و مجازاتش قتل است. این فرد نسبت به فرزندان خود هم بدبین است به گونه‌ای که اجازه نمی‌دهد وارد خانه شوند و از وسایلی که برای او می‌آورند استفاده نمی‌کند.

پارانوئید بی‌اعتمادی، بدگمانی و شکاکیت نسبت به همه افراد است به گونه‌ای که دیگران را مسئول این احساسات خود می‌دانند؛ اگر با افراد مبتلا به بدگمانی برخورد کرده باشید، احتمالا این جمله را شنیده‌اید که شما باعث می‌شوید من این طور رفتار کنم.در واقع مسئولیت این احساسات از نظر آن‌ها بر دوش دیگران است و اغلب متخاصم، تحریک‌پذیر و خشمگین‌ رفتار می‌کنند. این الگوها از اوایل بزرگسالی آغاز شده و در زمینه‌های مختلف به چشم می‌خورد. افراد مبتلا به این اختلال تصور می‌کنند دیگران به آن‌ها آسیب زده، استثمار کرده و یا فریبشان خواهند داد، حتی اگر هیچ شواهدی برای تایید این باور آن‌ها وجود نداشته باشد. این افراد هذیان گزند و آسیب دارند و تصور می‌کنند دیگران علیهشان توطئه کرده‌اند، لذا شاید رفتارهای دفاعی از خود نشان دهند و بدون هیچ دلیلی و ناگهانی به آن‌ها حمله کنند.

اختلال شخصیت پارانوئید جزو اختلالات شخصیت خوشه یک است، افراد مبتلا به این اختلالات عجیب و غریب و غیر عادی به نظر می‌رسند. از جمله علائم و نشانه‌های اختلال بر اساس DSM5 می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

A. بی‌اعتمادی و بدگمانی فراگیر نسبت به دیگران، به گونه‌ای که نیات و انگیزه‌های دیگران را بدخواهانه تعبیر می‌کنند. این حالت از اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود و در زمینه‌ها و موارد مختلف به چشم می‌خورد، و با چهار مورد یا بیشتر از موارد زیر مشخص می‌شود:

• بدگمانی بی‌پایه و اساس، درباره اینکه دیگران استثمارگر، فریبکار و آسیب‌زننده هستند.
• اشتغال ذهنی یا تردیدهای ناموجه درباره وفاداری یا قابل اعتماد بودن دوستان و آشنایان.
• عدم تمایل برای اعتماد به سایرین به دلیل ترس بی‌مورد از اینکه اطلاعات ارائه شده بر ضد وی به کار خواهد رفت.
• در پس اظهارات بی‌غرضانه یا رویدادهای خوش‌خیم، معنای تحقیر آمیز و یا تهدید کننده پنهانی وجود دارد.
• کینه‌جویی پایدار دارند و هرگونه، اهانت، بی‌حرمتی‌ها یا بی‌اعتنایی‌ها را نمی‌بخشند.
• تلقی حمله به منش یا شهرت خود که برای دیگران واضح نبوده و به سرعت نسبت به آن‌ها واکنش خشمگینانه نشان می‌دهند یا به حمله متقابل می‌پردازد.
• بروز بدگمانی‌های مکرر و بی‌دلیل درباره بی‌وفایی‌ همسر

B. در پارانوئید حالت‌های مذکور منحصرا در سیر اسکیزوفرنیا، اختلال دو قطبی یا اختلال افسردگی همراه با تظاهرات روانپریشی، یا اختلال روانپریشی دیگر رخ نداده و ناشی از اثرات فیزیولوژیکی یک بیمار طبی دیگر نیست.

علائم ظاهری افراد پارانوئید

• حتی در عین معاینه پزشکی رسمی به نظر می‌رسند و از اینکه آن‌ها را مجبور کرده‌اند به روان‌پزشک مراجعه کنند ناراحت می‌باشند.
• تنش عضلانی، ناتوانی در آسورده بودن، منبسط کردن عضلات خود و نیاز به کاویدن محیط از علائم ظاهری افراد پارانوئید است.
• بدون هیچ دلیل و مدرکی نسبت به دیگران سوءظن دارند و بر این باور هستند که دیگران علیه آن‌ها توطئه می‌کنند لذا ممکن است بدون دلیل و ناگهانی به دیگران حمله‌ور شوند.
• هنگامی که دیگران به آن‌ها وفاداری نشان ‌می‌دهند برایشان قابل باور نیست بنابراین از دیگران اجتناب می‌کنند و یا نسبت به آن‌ها با حالت تمسخر و پرخاشگرانه رفتار می‌کنند.
• از پاسخ دادن به سوالات شخصی خودداری می‌کنند و می‌گویند به کسی مربوط نیست.
• بی‌احترامی‌های کوچک باعث ایجاد مخالفت‌های شدید می‌شود و احتمالا شما می‌بینید که مدام مخالفت کرده و دیگران را سرزنش می‌کنند.
• ممکن است به شیوه‌ی تدافعی، مرموز و تودار رفتار کنند و سر و فاقد احساسات محبت آمیز به نظر می‌رسند.
• نزدیکان خود را به شدت کنترل می‌کنند و متعصب، عیب‌جو و ناتوان در برقراری ارتباط و مشارکت با سایرین هستند.
• باوجود اینکه افراد مبتلا به اختلال پارانوئید ممکن است عینی، منطقی و بدون هیجان به نظر برسند اما اغلب طیف متنوعی از عواطف و احساسات را بروز می‌دهند که در این میان، عواطف خصمانه، لجوجانه و طعن‌آمیز بارزتر است.
• پرخاشگرانه رفتار می‌کنند و ممکن است در پاسخ به انتظار آسیب ازسوی دیگران آسیب‌های جسمانی به دیگران وارد کنند.
• نیاز مفرطی به خودکفایی دارند و مستقل به نظر می‎رسند.

دلایل اصلی ابتلا به پارانوئید نامشخص می‌باشد اما مطالعات مختلف نشان ‌داده‌ا‌ند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، زیستی، خانوادگی و روان‌شناختی در افراد بدگمان نقش دارند:

عوامل ژنتیکی

 مطالعه دوقلوهای دو تخمکی و تک تخمکی نشان داده است میزان ابتلا به پارانوئید در افرادی که یکی از بستگان آن‌ها به این اختلال مبتلا باشند، بیشتر است.

عوامل زیستی

 میزان برخی از هورمون‌ها نیز بر ابتلا به اختلال پارانوئید تاثیر گذار هستند.

عوامل روان‌شناختی

شاید سازوکار دفاعی افراد مبتلا به اختلالات شخصیت جزمی و مسلط باشد که زمینه‌های اختلال را با تروماها و رویدادهای ناگوار به وجود بیاورد.

عوامل خانوادگی

 علاوه براین راون‌تحلیل‌گران بر این باور هستند که روابط ابژه‌ای درونی بیمار یعنی الگوهای ویژه‌ای از روابط که فرد در ذهن خود شکل‌ می‌دهد و درونی‌ می‌کند اگر شامل الگویی از بی‌اعتمادی، بدگمانی، گزند و آسیب باشد می‌تواند زمینه‌های ایجاد اختلال پارانوئید را ایجاد نماید.

پیامدهای ابتلا به پارانوئید می‌تواند فرد، خانواده و اجتماع را درگیر کند و خسارت‌های جبران‌ناپذیر مالی و غیرمالی ایجاد نماید. میزان عواض و پیامدهای اختلال به شدت و نوع بینش و نگرش فرد مبتلا نسبت به بیماری خود بستگی دارد. پیامدهای بیماری برای فرد، خانواده و جامعه به شرح زیر می‌باشد:

پیامدهای فردی و شخصی

به ویژه افرادی که سابقه بیماری آن‌ها طولانی است معمولا نسبت به بیماری خود بینش ندارند و دیگران را مسئول احساسات بدگمانی، بی‌اعتمادی، کینه‌توزانه و تعصبی خود می‌دانند، بنابراین کمتر به درمان مراجعه می‌کنند و براین باورند که دیگران هستند که نیاز به درمان دارند. وضعیت بیمار بدون دریافت کمک‌های درمانی روز‌به‌رور بدتر می‌شود. اطرافیان افراد مبتلا به دلیل ترس و نگرانی ممکن است او را طرد کرده و زندگی خود را جدا نمایند لذا این افراد به مرور تنها و گوشه‌گیر می‌شوند.

پیامدهای خانوادگی و اجتماعی

  ممکن است به دلیل اعتقاد به خیانت و آسب‌زننده بودن دیگران به آن‌های آسیب‌های جدی وارد نمایند و مرتکب قتل شوند. و چون به دیگران اعتماد ندارند اجازه نمی‌دهند کسی به حریم آن‌ها وارد شود. افراد پارانوئید خفیف ممکن است سیاستمداران و مدیران موفقی باشند اما در زندگی شخصی و خانوادگی خود با مشکلات بسیاری مواجه هستند.

افراد مبتلا به اختلال پارانوئید تکانشی و پرخاشگرانه رفتار می‌کنند و به راحتی دیگران را آزرده‌ و رنجیده‌خاطر می‌کنند. برخی ممکن است پشیمان شوند و عذرخواهی کنند البته که مجدد و به صورت مکرر رفتار خود را تکرار می‌کنند و برخی دیگران را شایسته این رفتار خود می‌دانند. این افراد مشکلات زناشویی و شغلی دارند که تا آخر عمر زندگی آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

ممکن است شما با دیدن برخی علائم و نشانه‌های ظاهری و غیرظاهری در افراد به اختلال شخصیت پارانوئید آن‌ها پی ببرید اما تشخص اصلی بر عهده روان‌پزشک است که با انجام مصاحبه بالینی بر اساس نشانه‌ها و علائم تخصصی و تشخیص افترافی بیماری از سایر اختلالات تشخیص می‌گذارد. برچسب زدن به افراد مبتلا ممکن است بدگمانی و لجاجت آن‌ها را افزایش دهد و شرایط را برای مراجعه به متخصص محدود نماید. روان‌پزشکان با چک‌لیست‌های اختلالات، انجام مصاحبه تشخیصی، دیدن علائم و نشانه‌های غیرکلامی، صحبت با اطرافیان نزدیک بیمار می‌تواند بیماری پارانوئید را تشخیص دهد.

بیماری پارانوئید ممکن است برای اولین بار طی دوران کودکی و نوجوانی با تنهایی، روابط نامطلوب با همسالان، اضطراب اجتماعی، افت تحصیلی، حساسیت بیش از حد، زبان و تفکر عجیب و غریب و خیال‌پردازی‌های نامتعارف آشکار شود. این افراد عجیب و غریب و غیرعادی به نظر می‌رسند و توسط دیگران طرد می‌‌شوند و مورد تمسخر و تحقیر واقع می‌گردند.

بسیاری از افراد مطرح می‌کنند که آیا می‌توان از اختلال شخصیت پارانوئید پیشگیری نمود؟ با وجود اینکه ممکن برخی از افراد زمینه‌های وراثتی و ژنتیکی ابتلا به اختلال پارانوئید را داشته باشند، وقوع این اختلال به عوامل مختلف روان‌شناختی و شخصیتی نیز بستگی دارد.اما به صورت کلی ‌نمی‌توان از اختلال شخصیت پارانوئید پیشگیری کرد. البته درمان می‌تواند به فرد کمک کند بیماری را مدیریت نموده و شرایط را تحت کنترل بگیرد.

  مهم‌ترین عاملی که احتمال می‌رود امکان ابتلا به اختلال پارانوئید را کاهش دهد، رابطه ایمن و سرشار فرد با والدین به ویژه مراقب اصلی، از دوران کودکی می‌باشد. دلبستگی ایمن یک دنیای ایمن و قابل اعتماد برای افراد می‌سازد. بنابراین به جای اینکه آسیب‌زننده باشند قابل اعتماد و کمک‌کننده هستند.

پارانوئید اسکیزوفرنی یا اسکیزوفرنی پارانوئید با علائم مثبت اسکیزوفرنی( هزیان‌ها، توهم‌ها، گفتار و رفتار آشفته) مشخص می‌شود. این علائم می‌توانند مرز بین واقعیت و غیرواقعیت را محو کنند و زندگی فرد را آشفته و مختل نمایند. این بیماری شامل پارانوئید و حالت‌های گزند و آسیب است. پارانوئید اسکیزوفرنی شایع‎ترین زیرگروه اختلال اسکیزوفرنی است که میانگین سن شروع آن از نوجوانی تا بزرگسالی می‌باشد.علائم اولیه اسکیزوفرنی ممکن است عادی به نظر برسد؛ این عوامل شامل معاشرت کمتر با دوستان، مشکل در خواب، تحریک پذیری و یا کاهش نمرات تحصیلی می‌باشد. از جمله علائم بیماری اسکیزوفرنی پارانوئید شامل موارد زیر می‌باشد:

• دیدن یا شنیدن و چشیدن چیزهایی که دیگران نمی‌بینند
• بدگمانی و ترس عمومی از نیات دیگران
• افکار یا باورهای مداوم و غیر عادی
• مشکل در تفکر واضح
• کناره‌گیری از خانواده یا دوستان
• کاهش قابل توجه در مراقبت از خود

درمان انتخابی برای مبتلایان اختلال شخصیت پارانوئید روان‌درمانی و دارودرمانی می‌باشد؛ روان درمانی افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید سخت و پیچیده است، درمانگر در تمام برخوردهایی که با بیماران مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید دارد باید کاملاً صریح و روراست باشد. ممکن است بیمار به دلیل بی‌ثباتی یا اشتباهی که در جلسات روان درمانی به وجود می‌آید مثل تاخیر در شروع جلسه، درمانگر را متهم ‌نماید، درمانگر باید صادقانه عذرخواهی کند و به دفاع و توجیه خود نپردازد.

 درمانگر باید همواره به یاد داشته باشد اعتماد و تحمل روابط صمیمانه برای بیماران مبتلا به این اختلال مشکل است، لذا درمانگر نباید در جلسات با مراجع گرم بگیرد؛ ورود به حریم خصوصی و جزئیات زندگی بیمار می‌تواند منجر به تشدید بی‌اعتمادی او شود. نکته مهم دیگری که در روان درمانی افراد مبتلا به اختلال پارانوئید باید مورد توجه قرار بگیرد، این است که گاه رفتار بیماران مبتلا به قدری تهدید کننده و خطرناک است که لازم است درمانگر آن را مهار نماید و یا محدودیت‌هایی را وضع کند.

با تهمت‌زدن‌های هذیانی بیمار، باید به نحوی واقع‌بینانه اما آرام و غیرتحقیرآمیز برخورد کرد. افراد مبتلا به این اختلال اگر احساس نمایند درمانگر ضعیف و درمانده است عمیقاً وحشت زده می‌شوند، لذا درمانگر هیچ وقت نباید کاری کند که بیمار خیال کند می‌خواهد مدیریت جلسات را به وی واگذار نماید، مگر آنکه دو طرف بر سر آن به توافق رسیده باشند.

شواهد ناچیزی در زمینه استفاده از دارو برای بیماران مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید در دسترس است؛ در واقع هیچ دارویی به طور خاص برای درمان این اختلال طراحی نشده هست، اما برای کنترل علائم در افراد از داروهای ضد روان‌پریش، دارهای ضد افسردگی و یا داروهای تثبیت‌کننده خلق استفاده می‌شود. نکته مهم در مورد دارو درمانی برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید، این است که سیاری از این افراد به مصرف دارو مشکوک هستند، به ویژه اگر فواید مصرف دارو برای آن‌ها به صورت واضح توضیح داده نشود.

اختلالات شخصیت الگوهای پایدار شخصیتی هستند که سال‌ها شکل گرفته و تداوم یافته‌اند لذا تنها روان‌درمانگران حرفه‌ای، متخصص و باتجربه می‌‌توانند پیشرفت بیماری را مدیریت نمایند. مرکز مشاوره باتابان با روان‌درمانگران حرفه‌ای، متخصص، باتجربه، دلسوز و متعهد به شما کمک می‌کند درکنار دارو درمانی از مزایای روان درمانی هم بهره‌مند شوید و بتوانید به زندگی عادی خود برگردید. شما می‌توانید در وب‌سایت ما رزومه روان‌درمانگران را مطالعه نمایید و روان‌شناس و مشاور متناسب با موضوع، شرایط و وضعیت خود را انتخاب نمایید و بدون مراجعه حضوری، از روان‌درمانگر موردنظر خود وقت رزرو نمایید. علاوه براین چنانچه به به راهنمایی نیاز دارید با پشتیبانان مرکز تماس حاصل نمایید تا به سوالات و ابهامات شما پاسخ دهند.

اختلال شخصیت پارانوئید الگویی از بی‌اعتمادی، بدگمانی نسبت به همه است به گونه‌ای که به افراد سوءظن دارند و بر این باور هستند که می‌خواهند به آن‌ها آسیب برسانند. لذا ممکن است درصدد دفاع از خود برآیند، به دیگران پرخاش کرده و به آن‌ها آسیب‌های جدی وارد نمایند. این افراد کینه‌توز و متعصب هستند، اگر بخواهید به آن‌ها نشان دهید قابل اعتماد و باوفا هستید، شما را مورد تمسخر قرار می‌دهند. تنها متخصصین می‌توانند اختلال و میزان شدت آن‌ را تشخیص دهند و درمورد روند اصلاح و بهبودی تصمیم‌گیری نمایند.با وجود اینکه افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید در برابر درمان مقاوم و پایدار هستند و روان درمانی آن‌ها کار بسیار سخت و پیچیده‌ای است، اما به ویژه در مراحل اولیه بیماری می‌توان جلوی پیشرفت بیماری و پیامدهای ناگوار آن برای فرد و جامعه را گرفت و شرایط را مدیریت نمود.