سلامت روانی چیست؟ (اهمیت، بایدها و نبایدها + تست صحت روان)

سلامت روانی چیست؟ شامل بهداشت عاطفی و روانی اجتماعی ما می‌شود که بر نحوه تفکر و احساس و عمل ما تاثیر می‌گذارد. امروزه اثبات شده است که بهداشت روان تمام جنبه‌های زندگی فردی و اجتماعی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به عنوان مثال نحوه انتخاب شریک زندگی، چگونگی مدیریت استرس، روابط کاری، ارتباط با دیگران و انتخاب‌های سالم، تابع وضعیت سلامت روان هستند. بهداشت روانی محدود به دوره خاصی از زندگی نیست؛ بلکه در هر مرحله از زندگی، از کودکی تا بزرگسالی حائز اهمیت می‌باشد.
باوجود اینکه بهداشت روانی، بیشتر یک مولفه درون روانی است؛ اما از عوامل متعدد بیرونی تاثیر می‌پذیرد؛ بنابراین در همه دوره‌های زندگی ریسک فاکتورهایی برای به مخاطره انداختن آن وجود دارد. روان درمانی به افراد کمک می‌کند زخم‌های روانی خود را درمان نمایند و سلامت روان خود را بهبود ببخشند. به طور کلی هر چه بیشتر درمورد بهداشت روانی خود بدانید، بهتر می‌توانید سلامت جسم و روان خویش را التیام دهید.

سلامت روانی چیست؟ تعریف کردن دقیق سلامت روانی کار دشواری است. افرادی که در جامعه نقش‌های خود را به خوبی ایفا می‌کنند و رفتار آن‌ها مناسب و سازگارانه است، سالم در نظر گرفته می‌شوند. در صورتی که بهداشت روانی باید روی یک پیوستار از صفر تا صد تعیین شود. سازمان بهداشت جهانی، بهداشت یا سلامتی را به صورت حالت کامل خوب بودن جسمانی، روانی و اجتماعی، نه صرفا فقدان بیماری یا ضعف و ناتوانی تعریف می‌کند.
سلامت روانی حالتی پویا و قابل تغییر است و در اغلب موارد حالتی از خوبی هیجانی، روانشناختی و اجتماعی است که با روابط میان‌فردی خوشنودکننده، رفتار و کنار آمدن موثر، خودپنداره مثبت و ثبات هیجانی مشخص می‌شود. علاوه براین چندین عنصر دارد و عوامل زیادی بر آن تاثیر می‌گذارند که به صورت شخصی، میان‌فردی و اجتماعی/فرهنگی طبقه‌بندی می‌شوند. از منظر روانکاوی نیز سلامت روان با بینش بالا و افزایش هشیاری همراه است.

صحت روانی چیست؟ امروزه با گسترش علم روانشناسی در میان عامه‌ مردم، شاید صحبت کردن از اهمیت صحت روانی بی‌معنا باشد. برای همه ما پیش آمده است که به دلیل اضطراب و نگرانی امتحان خود را خراب کنیم، در مصاحبه‌ای مهم رد شویم، عصبانی شویم و بسیاری از موارد دیگری که زندگی فردی و اجتماعی ما را مختل می‌کند.
اثبات شده است که وضعیت سلامتی روانی بر بسیاری از بیماری‌های جسمانی به ویژه بیماری‌های خودایمنی تاثیر گذار می‌باشد؛ تنش روانی شما را حتی در برابر یک سرماخوردگی ساده آسیب‌پذیر می‌کند. روان انسان بسیار پیچیده است و جنبه‌های گوناگونی دارد که به یکدیگر مرتبط هستند. برخی از عواملی که بهداشت روانی را به مخاطره می‌اندازند از کودکی با ما همراه هستند، مانند طرحواره‌های نادرست و تحریف‌های شناختی و یا هیجانات تجربه نشده‌ای که سلامت روان را در برابر بحران‌ها و چالش‌های زندگی تهدید می‌کنند؛ بنابراین صحت روانی، رکن اساسی زندگی است.

براساس نظریه سازمان بهداشت جهانی، سلامت روان شامل بهزیستی ذهنی، خودمختاری، توانمندی، وابستگی بین نسلی، خودکارآمدی ادراک شده و خودشکوفایی توانایی‌های فکری و عاطفی فرد و موارد دیگر نیز می‌باشد. درواقع در برگیرنده ابعاد مهمی از زندگی فردی و اجتماعی است. چهار بعد اصلی سلامت روان نیز شامل ابعاد ذهنی، عاطفی، اجتماعی و روانی است. هر یک از نظریه‌های سال جدید روان درمانی بر یکی از این ابعاد نسبت به سایر توجه بیشتری دارند و براین باور هستند تغییر در یک بعد، تغییر و تحول سایر ابعاد بهداشت روانی را به دنبال دارد.

براساس کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی یا DSM، مهم‌ترین عامل برای سلامت روانی، عملکرد فرد است؛ اما به صورت کلی می‌توان سلامت روان را روی یک پیوستار قرار داد و بر این اساس میزان سلامت روان خود را بین صفر تا صد ارزیابی کنید. ممکن است فردی تنش روانی زیادی را تجربه نمایند؛ اما همچنان عملکرد خود را حفظ نماید. زمانی که میزان فروپاشی روانی در حدی است که فرد عملکرد شخصی و اجتماعی خود را از دست می‌دهد، تشخیص اختلال روانی می‌گیرد. فروپاشی روانی چیست؟ حالتی است که فرآیندهای ذهنی با انواع مختلف ناراحتی یا عملکرد معیوب همراه هستند.

داشتن بهداشت روانی نیازمند توجه و اهمیت به “خود” به عنوان مهم‌ترین دارایی هر فرد در زندگی است. اگر خود وجود نداشته باشد، امکان انجام هر کار دیگری از شما سلب خواهد شد؛ بنابراین داشتن بهداشت روانی نیازمند رعایت باید‌ها و نبایدهایی است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود.

بایدهای داشتن بهداشت روانی

برای داشتن سلامت روان موارد زیر را در نظر داشته باشید:

• اگر احساس می‌کنید عصبی یا یا مضطرب هستید آرامیدگی یا مراقبه و ورزش کردن را تمرین کنید. به طور کلی حتما ورزش روزانه را در برنامه خود قرار دهید.
• مهارت‌هایی که شما را در برابر شرایط ناگوار زندگی تجهیز می‌کند را فرا بگیرید. به عنوان مثال حتما یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای را در برنامه خود قرار دهید.
• برای داشتن بهداشت روانی باید تغدیه و خواب خود را مدیریت نمایید؛ تغدیه سالم و خواب کافی و با کیفیت، یکی از اصول مهم در داشتن صحت روانی است.
• اگر احساس کسالت دارید فعالیت جدیدی را پیدا کنید، مثلا یک برنامه ورزشی را شروع نمایید؛ مهارت جدیدی یاد بگیرید و خودتان را به گونه‌ای سرگرم کنید.
• اگر احساس بی‌ارزشی، ناامیدی و افسردگی می‌کنید از یک دوست کمک بخواهید؛ روی توانایی‌ها و موفقیت‌های خود تمرکز کنید. اگر این کار فایده‌ای نداشت حتما به یک متخصص مراجعه کنید. در واقع یکی از اصول مهم برای داشتن سلامتی روانی کمک گرفتن است؛ پس حتما شماره روانشناس را داشته باشید.
• بینش‌های تازه‌ای درمورد شرایط انسان و نحوه مقابله با شرایط کسب کنید؛ لذا در کلاس‌ها و کارگاه‌های خودشناسی و توسعه فردی شرکت نمایید.
• به دنبال معناهای عمیق در زندگی خود باشد؛ زندگی پیوسته با رنج و درد همراه است؛ این معناها به شما دلیلی برای دوام آوردن و صبر کردن در شرایط سخت زندگی می‌دهند.
• برای داشتن بهداشت روانی، باید عزت نفس و اعتماد به نفس خویش را تقویت کنید.

نبایدهای بهداشت روان

برای جلوگیری از بروز مشکلات حتما به توصیه‌های زیر عمل کنید:

• بی‌خوابی با استرس، اختلال‌های جسمانی و روانشناختی و حالت‌های تنش جسمانی ارتباط دارد؛ بنابراین برای داشتن سلامت روانی نباید از خواب خود بزنید.
• با افراد ناامید و پرتنش که به زمین و آسمان بد و بیراه می‌گویند همنشینی نکنید. این افراد حال شما را بدتر می‌کنند.
• به هیچ وجه برای کاهش تنش خود سراغ مواد مخدر نروید؛ شاید در کوتاه مدت به شما کمک کنند؛ اما در بلند مدت جسم و روان شما را با آسیب‌های جدی مواجه می‌نمایند.
• منتظر انگیزه برای شروع نباشید؛ گاهی بهترین راه برای مبارزه با کاری نکردن، کار کردن است؛ حتی اگر انگیزه‌ای برای آغاز ندارید.
• برای داشتن بهداشت روانی نباید به حرف مردم اهمیت بدهید؛ زیرا انتظارات نابجای دیگران، روح و روان شما را به هم می‌ریزد.
• به فرضیات نادرست خود و دیگران و باورهای کلیشه‌ای جامعه توجه نکنید.
• به مسائل زندگی به صورت همه یا هیچ نگاه نکنید؛ حالت‌های مختلف یک مسئله را در نظر بگیرید. این افکار سیاه و سفید شما را به یک آدم ناامید تبدیل می‌کند.

در سال‌های اخیر بهداشت روان در کانون توجه قرار گرفته است و میزان مطالعات تخصصی و علمی و آگاهی عامه مردم در سلامت روانی افزایش یافته است؛ اما همچنان باورهای غلطی درباره بهداشت روان وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• برخی فکر می‌کنند مشکلات سلامت روان نادر هستند و تنها افرادی با شرایط ویژه به آن‌ها مبتلا می‌شوند. در صورتی که اینگونه نیست.
• اینکه مشکلات سلامت روان ریشه در گذشته و دوران کودکی دارند و بعد از آن امکان تغییر وجود ندارد.
• یکی دیگر از باورهای غلط این است که برخی داروهای اعصاب و روان را دارای پیامدهای طولانی می‌دانند؛ اما براساس نظر متخصصین، دارو در کنار روان درمانی برای درمان بسیاری از اختلالات روانی موثر می‌باشد.
• برخی می‌گویند مشکلات سلامت روان دائمی هستند؛ اما علم روانشناسی با صراحت این موضوع را رد می‌کند؛ برخی از بیماری‌های روان‌پریشی مانند پارانوئید سخت به درمان جواب می‌دهند؛ اما قابل کنترل می‌باشد. درباره تفاوت پارانویا و پارانوئید در سایت باتابان بخوانید.
• یکی دیگر از باورهای غلط در سلامت روانی این است که مشورت با دوستان ما را از مراجعه به متخصص بی‌نیاز می‌کند. دوستان در بهترین حالت کمی شما را آرام می‌نمایند؛ اما برای حل مسائل و مشکلات روانی، حتما باید به روانشناس مراجعه کنید.

امروزه انواع تست‌ها برای ارزیابی سلامت روان وجود دارد؛ اما دقت کنید که این تست‌ها به تنهایی معیار مناسبی برای سنجش صحت روانی نیستند، متخصصین در کنار مصاحبه از این تست‌ها برای تکمیل اطلاعات خود استفاده می‌کنند.  در ادامه دو نمونه از تست‌های سلامت روان را معرفی می‌کنیم.

1. پرسشنامه سلامت روان MHI: این تست دارای 4 خرده مقیاس برای سنجش میزان اضطراب، افسردگی، کنترل تکانه و عاطفه مثبت می‌باشد. این پرسشنامه در سال 1388 توسط دکتر محمد علی بشارت استاد وقت دانشگاه تهران، به لحاظ روایی و پایایی بررسی شد.
2. پرسشنامه سلامت روان گلدبرگ یا GHQ: در سال 1972 تهیه شد و برای سنجش سلامت عمومی و سلامت روانی استفاده می‌گردد. این پرسشنامه به سنجش مولفه‌های سلامت عمومی و جسمانی، اضطراب، افسردگی و اختلال عملکرد اجتماعی می‌پردازد.

راهکارهای زیر به شما کمک می‌کند سلامت روانی خود را افزایش دهید:

افزایش ارتباطات دوستانه و اجتماعی

تعامل چهره به چهره و حرف زدن با کسانی که برای شما اهمیت دارند، یکی از بهترین راه‌ها برای آرام کردن سیستم عصبی و روانی می‌باشد. ملاقات با دوستان، حرف زدن با آن‌ها و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی سلامت روانی شما را بهبود می‌بخشد.

پذیرش و تجربه احساسات

پذیرش و تجربه احساسات و هیجانات شما را از بارهیجانی سنگینی که تحمل می‌کنید، نجات می‌دهد؛ بنابرین به جای فرار از هیجانات، آن‌ها تجربه کنید. دقت نمایید که تجربه هیجانات با ابراز آن‌ها متفاوت است.

شکرگزاری و مراقبه

شکرگذاری و مراقبه، ارتباط شما را با خودتان و خداوند تقویت می‌کند. علاوه براین دیدن نعمت‌ها و دارایی‌های مادی و معنوی زندگی، شما برای ادامه امیدوار می‌سازد. به خداوند اعتماد کنید و صبور باشید.

یافتن هدف و معنا در زندگی

اگر می‌خواهید در برابرسختی‌ها زندگی مقاومت و صبر خود را از دست ندهید، حتما در زندگی خود به دنبال هدف و معنا باشید. معنایی که به شما قدرت گذر از سختی‌های زندگی را بدهد.

یادگیری مدیریت استرس

در دنیای مدرن مسائل استرس‌زای زیادی وجود دارد که سلامت روانی را تهدید می‌کنند و باعث ابتلای افراد به انواع اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب، وسواس و… می‌شوند. شیوه‌های مقابله با استرس را بیاموزید و با روش‌های آرام‌سازی خود را آرام کنید.

اهمیت و توجه به اوقات فراغت

اوقات فراغت و تفریح و ورزش در بهبود سلامت روانی نقش مهمی دارند. اوقات فراغت، زمانی برای رهاسازی افکار از درگیری‌های کار و روزمره است که سرمایه‌های روانشناختی شما را برای شروعی مجدد تجهیز می‌کند.

سلامت روانی، رفاه اجتماعی و ذهنی است که نیاز به مراقبت دارد. در واقع، اگر می‌خواهید سلامت روانی خود را ارتقا دهید باید برای آن وقت بگذارید. در مرکز مشاوره باتابان روانشناسان و مشاوران متخصص، متعهد و متدین در التیام زخم‌های روانی و افزایش صحت روانی در کنار شما هستند. در هر کجای ایران و خارج از ایران که هستید، وقت رزرو نمایید و اگر به راهنمایی نیاز داشتید با پشتیبانان مرکز در ارتباط باشید.