اعتماد به نفس چیست؟ (علائم کمبود + راه‌های افزایش)

آیا شما احساس درماندگی دارید و بر این باور هستید به اندازه‌ای که می‌خواهید تلاش نمی‌کنید؟ برایتان پیش‌آمده که نوشتن یک کتاب، نقاشی کردن تابلو دلخواه، درخواست ازدواج از فرد مورد علاقه خود، انجام کاری که مدت‌ها برای آن برنامه‌ریزی نموده‌اید و بسیاری از کارهای دیگر خود را به تعویق بیندازید، چون تصور می‌کنید توانایی انجام آن‌ها را ندارید؟ در واقع آیا شما هم فکر می‌کنید اعتماد به ‌نفس پایینی دارید؟

برخی از روان‌شناسان معتقدند منشأ بسیاری از مسائل و مشکلات روانی کمبود اعتماد به ‌نفس است؛ بنابراین فرد افسرده، نگران، مضطرب، اهمال‌کار، خشمگین و.. می‌شود زیرا به توانمندی و کارآمدی خود در عرصه فکر، احساس و عمل اطمینان ندارد؛ پس اگر بتوان اطمینان فرد به خویش را تقویت نمود بسیاری از این مسائل و مشکلات برطرف می‌شود.

اغلبِ ما فکر می‌کنیم اعتماد به ‌نفس یعنی باور به توانایی‌های خود در انجام یک کار و موقعیت خاص؛ مثلا اگر یک معلم بتواند خوب تدرس کند، یک فروشنده بتواند خوب صحبت کند و مشتری جذب نماید، یک دانشجو نمره الف شود و.. می‌گوید من به توانمندی خودم اطمینان دارم؛ اما اعتماد به ‌نفس را به عنوان چیزی که باید بتواند آنچه می‌دانیم و آنچه را انجام می‌دهیم متعالی نماید تعریف می‌شود.

در واقع اعتماد به‌ نفس حقیقی از درون شما سرچشمه می‌گیرد و از تعهدی ناشی می‌شود که شما نسبت به خودتان برای انجام آنچه در زندگی خواهان آن هستید و باید انجام دهید احساس می‌کنید. علاوه براین اعتقاد و ایمان به این است که شما به شیوه‌ای درست، مناسب و موثر عمل می‌کنید. این اطمینان در زمینه احساس، تفکر، ارزش‌ها، رفتار و عمل بازنمایی می‌شود.

اعتماد به ‌نفس در روان‌شناسی به عنوان کلید و شاخص موفقیت تبیین می‌گردد و در بسیاری از کشورهای دنیا به عنوان یک دارایی ارزشمند، تلقی می‌شود. همچنین با بسیاری از مسائل و مشکلات روانی ارتباط دارد. افرادی که به خود اطمینان ندارند خود را تحقیر می‌کنند، دستِ‌کم می‌گیرند، بدبین هستند و به طور کلی شیوه تفکر و عمل آن‌ها به شکل نامطلوبی آسیب‌رسان است. این افراد ممکن است برای جبران اطمینان و ارزشِ از‌دست‌رفته خود و رهایی از وضعیت بدی که با آن درگیر هستند به رفتارهای پرخطر همچون مواد مخدر، نوشیدن الکل و رفتارهای پرخطر جنسی روی بیاورند.

علاوه براین اطمینان به خود است که به فرد جرئت و جسارت و شجاعت لازم برای گشودگی و تلاش در جهت آرزوها و اهداف و خواسته‌ها را، عطا می‌کند. اعتماد به ‌نفس به شما کمک می‌کند هنگام شکست و مواجه با چالش‌ها و مشکلات به پیدا کردن راه‌حل‌ اطمینان داشته باشید و تهدیدها را به فرصت تبدیل نمایید. به عبارت دیگر روح‌آزرده و خستگی شما را تشفی می‌بخشد و به شما انرژی و توان شروع دوباره می‌دهد.

بسیاری از افراد اعتماد به‌ نفس را با عزت نفس اشتباه می‌گیرند؛ البته این دو با یکدیگر ارتباط دارند و اعتماد ‌به ‌نفس یکی از پیامدهای مثبت عزت ‌نفس است که شخص را قادر می‌سازد دیدگاه مثبت و واقع‌گرایانه‌ای با خود و شرایطی که در آن قرار دارد داشته باشد. کوپر اسمیت از صاحب‌نظران در زمینه عزت ‌نفس، عزت ‌نفس را به عنوان یک ارزشیابی فردی معرفی کرده‌ است که عبارتست از قضاوت فرد نسبت به شخصیت خود و میزان ارزش و احترامی که برای خویش قائل است.

با وجود اینکه عزت ‌نفس و اعتماد به ‌نفس بایکدیگر ارتباط دارند اما همیشه دست‌دردستِ هم نیستند؛ بنابراین اگر شما به مهارت‌ها و توانمندی خود اطمینان دارید لزوما به احساس مثبت درمورد ارزش و هویت ذاتی خود موجب نمی‌شود. لذا ما افراد توانمند زیادی را می‌بینیم که به رغم فعالیت‌ها و تلاش‌هایی که دارند دارای احساس خوبی نسبت به خویش نیستند و ناراضی به نظر می‌رسند. ویرجینیا ستیر، مشاور خانواده معروف بر این باور است اگر ارزیابی فرد از خود (self) پایین باشد فرد حتی اگر در ظاهر و در چشم دیگران برترین هم باشد باز از درون احساس فروپاشیدگی و حقارت دارد.

اعتماد‌ به ‌نفس چیزی نیست که به یکباره ایجاد شود و هیچ ژنی‌هم نداریم که آن‌ را انتقال دهد؛ اما عوامل مختلفی در ایجاد اطمینان به خویش و افزاش خودکارآمدی و توانمندی اثرگذار هستند. که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌‌شود.

سبک ‌فرزند پروری

خانواده نخستین مکانی است که فرد در آن رشد می‌کند و شخصیت خود را شکل می‌دهد. در واقع کودکی که به دنیا می‌آید دنیای درون‌روانی ندارد در ارتباط با خانواده به ویژه والدین ذهن و روان فرد شکل می‌گیرد؛ بنابراین سبک‌های فرزند‌ پروری والدین و سبکی که برای ارتباط با فرزند خود دارند بر اعتماد به ‌نفس او تاثیر دارد.

 والدینی که شیوه فرزند پروری استبدادی دارند یعنی اجازه انتخاب و تصمیم‌گیری به فرزندشان نمی‌دهند او را نامطئن و ضعیف بار می‌آورند. والدینی که سبک‌فرزندپروری آن‌ها سهل‌گیرانه و نادیده‌انگارانه است به فرزند خود این پیام را می‌دهند که تو قابل ‌اعتماد و ارزشمند نیستی! بهترین سبک ‌فرزندپروری مقتدرانه است که درعین اقتدارِ والدین و انعطاف‌پذیریِ قوانین، فرزندان توجه، اطمینان، محبت و شجاعت دریافت می‌کنند که ارزشمندی و اعتماد به‌ نفس آن‌ها را تقویت می‌نماید.

سبک ‌دلبستگی

سبک ‌دلبستگی شیوه ارتباط والدین با فرزند و نحوه پاسخ‌گویی به نیازهای او است. اگر والدین در دسترس باشند و زمینه‌های اکتشاف و کنجکاوی را در فرزندان خود ایجاد نمایند، سبک ‌دلبستگی فرزند آن‌ها ایمن است. سبک‌ دلبستگی به بزرگسالی انتقال می‌یابد. افراد ایمن به خود، دیگران و جهان اعتماد دارند؛ اما افراد نا ایمن، مضطرب و اجتنابی هستند و بر این باورند جهان جای امنی نیست و نمی‌توان به دیگران اعتماد کرد. بدیهی است که چنین شخصی به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های خود نیز اطمینان ندارد.

عزت ‌نفس و خودکارآمدی

ارزشِ‌خود و عزت‌ نفس، اعتماد به‌ نفس را تقویت یا تضعیف می‌نماید؛ بنابراین افرادی که ارزشِ‌خود آن‌ها بالا است و ارزیابی مثبت و واقع‌گرایانه‌ای ازخویش دارند، میزان اطمینانشان نسبت به هدف، مقصد و مسیر خود بیشتر است.

ویژگی‌های شخصیتی

صفات و ویژگی‌های شخصیتی همچون پذیرش، رضامندی، گشودگی، ریسک‌‌پذیری، واقع‌گرایی، مثبت‌اندیشی و… با اعتماد ‌به ‌نفس رابطه متقابلی دارند.به عنوان مثال در افرادی که تمامیت‌خواه و کمال‌گرا هستند، غالبا آنچه اتفاق می‌افتد پایین‌تر از انتظار آن‌ها است؛ بنابراین اطمینان‌ آن‌ها به توانمندی‌ و قابلیت خود در فکر، احساس و عمل کاهش می‌یابد.

ارزش‌ها، اعتقادات و افکار

جهان‌بینی، ارزش‌ها و باورها نیز بر اعتماد ‌به ‌نفس اثرگذار هستند. سازمان فکری و سیستم ارزشی برخی بر پایة مثبت‌نگری، توکل برخداوند، رضا و تسلیم است؛ بنابراین این افراد با اطمینان از خیرخواهی خداوند و تسلیم در برابر مقدرات الهی به سمت آنچه که درست می‌دانند حرکت می‌کنند؛ اما افرادی که منفی‌باف هستند و به قدرت برتر الهی اعتقاد ندارند در مسیر خود ناامید و نامطمئن می‌باشند. این اشخاص در برخورد با مسائل و مشکلات درمانده می‌شوند.

عوامل اجتماعی

از دیگر عواملی که بر اعتماد به ‌نفس اثرگذار می‌باشد عوامل اجتماعی و قومیتی می‌باشد. مثلا اگر در جامعه و قومیتی، افراد را بر اساس جنسیت، قومیت، ظاهر، رنگِ‌پوست، جایگاه اجتماعی و… ارزیابی نمایند و توانمندی‌های فردی و ویژگی‌های متعالی شخصیتی انسان‌ها را نادیده بگیرند اعتماد به نفس افراد را تضعیف می‌نمایند.

معلمان و دوستان

بعد از خانواده اولین محیط اجتماعی که کودک به آن وارد می‌شود مدرسه است؛ بنابراین رفتار و نگرش معلمان و دوستان در اعتماد به‌ نفس افراد تاثیر دارد. معلمان باید شخصیت و جایگاه دانش‌آموزان را حفظ نمایند و نسبت به اشتباهات و اهمال‌کاری آن‌ها رفتار سنجیده و حاکی از احترام داشته باشند.

از جمله علائم و نشانه‌های افرادی که کمبود اعتماد ‌به ‌نفس دارند می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• نیاز به تایید دیگران دارند.
• از موفقیت‌ها و توانمندی‌های خود لذت نمی‌برند.
• تنهایی و انزوا را ترجیح می‌دهند.
• در چالش‌ها و مشکلات تاب‌آوری محدودی دارند.
• نا امید و درمانده به نظر می‌رسند.
• اسنادهای درونی دارند و تمام مشکلات را به خودشان نسبت می‌دهند.
• انتقاد و مخالفت دیگران را توهین و تحقیر تلقی می‌کنند.
• از تغییر می‌ترسند و زود تسلیم شرایط موجود می‌شوند.
• منفی‌نگر هستند و توانمندی‌های خود را کمتر از واقعیت تعبیر می‌کنند.
• خودشان را با دیگران مقایسه می‌کنند.
• نظرات و پیشنهادات خود را مطرح نمی‌کنند.
• زودرنج و حساس هستند.

اعتماد به‌ نفس یکی از ویژگی‌های انسان در زمینه شناخت او از خودش است، معیار سنجش آن این است که انسان تا چه حد خود را توانمند و با ارزش بداند. میزان اطمینان به خود درونی ارزیابی می‌شود و باید واقع‌گرایانه و متناسب با شرایط باشد؛ لذا ممکن است دو فرد با توانمندی‌ها و موفقیت یکسان، اعتماد به نفس  متفاوتی داشته باشند. زیرا فرصت‌ها، محدودیت‌ها، شرایط خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ارزیابی آن اهمیت دارند. هنگام سنجش قابلیت اطمینان خویش باید واقعیت‌ها را در نظر داشته باشیم.

خوشبختانه امکان افزایش اعتماد به‌ نفس در هر سنی وجود دارد. در واقع امکان تغییر از گهواره تا گور وجود دارد؛ البته که درست است که برخی از شرایط بیرونی را نمی‌توانیم تغییر دهیم. از جمله راهکارهای افزای اعتماد به ‌نفس می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• با احساسات خود درنیافتید و آن‌ها را انکار نکنید

احساسات خوشایند و ناخوشایند خود را بپذیرید و آن‌ها را تجربه نمایید. احساس ضعف، درماندگی، خشم، غم، ترس، شرم و بسیاری دیگر از احساسات ناخوشایند، جزوی از وجود ما هستند؛ حتی زمانی که شدت و نوع این احساسات متناسب با موقعیت نباشد برای اصلاح و جایگزینی آن‌ها با احساسات خوشایند و متناسب با موقعیت، ابتدا باید احساسات خود را تجربه نمایید. توجه داشته باشید برای تشفی روح آسیب دیده خویش باید با خود مهربان باشید.

• محدودیت‌ها را بپذیرید

همه ما با محدودیت‌‌هایی مواجه هستیم که مسیر رشد و دستیابی ما به اهدافمان را محدود می‌کنند. محدودیت‌ها و شرایط کنترل‌ناپذیر را بپذیرید تا بتوانید از فرصت‌ها و ظرفیت‌ها بهره‌برداری نمایید. اعتماد به ‌نفس یک احساس درونی است؛ شما علی‌رغم همه محدودیت‌ها آنقدری بر زندگی و ذهن و روان خود تسلط دارید که اعتماد به ‌نفس خود را تقویت کنید. به شرط اینکه بپذیرید همیشه به همه‌چیز نمی‌توان رسید.

• آرام و به تدریج منتقد درونی خود را خاموش کنید

ندای منفی درونی که بر ذهن شما مدیریت می‌کند دلیل اصلی ضعف خودباوری شماست؛ بنابراین ابتدا افکار منفی خود را شناسایی نمایید تا بتوانید آن‌ها را جایگزین کنید. احتمالا بخش مهمی از افکار شما منطقی و درست باشند اما این سوال را خود بپرسید چه قدر این افکار کاربرد دارند. با افکار خود مبارزه نکنید سعی کنید آن‌ها شناسایی نمایید و تحریف‌های شناختی را پیدا کنید تا بتوانید دید و نگرش مثبت را جایگزین کنید.

• خود را با دیگران مقایسه نکنید

شرایط و موقعیت زندگی افراد با یکدیگر متفاوت است؛ حتی اعضای یک خانواده نیز با هم متفاوت می‌باشند زیرا حتی اگر فرض کنیم شرایط رشد و تربیت آن‌ها یکسان بوده است؛ اما دنیای درون روانی و تجارب و تصور هر کدام متفاوت است.به جای اینکه مدام خود را با دیگران مقایسه نمایید به دنبال منحصر به فرد بودن در ورژن خودتان باشید. در واقع سعی کنید بهترینِ خودتان باشید.

• عزت ‌نفس خود را تقویت کنید

اعتماد ‌به ‌نفس نتیجه عزت ‌نفس است؛ بنابراین برای تقویت آن ابتدا باید عزت ‌نفس خود را تقویت نمایید. ارزشِ‌خود را درک کنید همانگونه که خداوند متعال انسان  را خلیفه و جانشین خود خلق کرده است.

• نتیجه‌گرا نباشید و بر خدا توکل نمایید

برای افزایش اعتماد به نفس ابتدا اعتماد خود به خداوند، قدرت نامحدود عالم تقویت نمایید و به او توکل کنید. اگر بر خدا توکل کنید می‌دانید که یک قدرت برتر، توانا، عالم، حکیم و مهربان همیشه در کنار شما است. شما آنچه را که از عهده‌تان برمی‌آید انجام دهید و نتیجه را به خدا واگذار نمایید.

• افرادی که به خود اطمینان دارند خوش‌بین و امیدوار هستند و ترس و اضطراب کمتری تجربه می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند اعتماد به ‌نفس با بسیاری از مولفه‌های سلامت جسم و روان ارتباط تنگاتنگی دارد.
• به شما کمک می‌کند‌ ریسک‌پذیر باشید و راه‌ها و مسیرهای جدید را امتحان نمایید؛ بنابراین فرصت بیشتری برای پیشرفت و موفقیت در اختیار دارید.
• به اطمینان شما در تصمیم‌گیری و پذیرش مسئولیت انتخاب خود کمک می‌کند.
• برای افراد مطمئن به خود، نمی‌شود و نمی‌توانم معنا ندارد. آن‌ها راهی پیدا خواهند کرد و از تهدیدها فرصت می‌سازند.
• اگر نتیجه چیزی نبود که شما انتظارش را نداشتید اعتماد به ‌نفس به شما کمک می‌کند صبور باشید و به توانمندی خود برای عبور از چالش‌های پیشِ‌رو اطمینان داشته باشید.
• به شما جرئت و جسارت می‌بخشد و به بهبود روابطتان کمک می‌کند.
• اگر شما فرد خودکارآمد و قابل اطمینانی باشید مردم برای شما ارزش و احترام ویژه‌ای قائل هستند.
• و در آخر اینکه به شما کمک می‌کند الهام‌بخش اطرافیان خود باشید و به آن‌ها کمک کنید.

تقویت اعتماد به نفس نیازمند مصاحبه بالینی برای بررسی علل ضعف و عوامل موثر بر آن است. در مرکز مشاوره باتابان روان‌شناسان و مشاوران متعهد و متخصص در حوزه افزایش اعتماد به ‌نفس، آماده خدمت‌رسانی به مردم عزیز در سراسر کشور و خارج از کشور هستند. شما بدون مراجعه حضوری و به سهولت می‌توانید در وب‌سایت ما وقت رزرو کنید و اگر سوال و ابهامی دارید با پشتیبانان ما در ارتباط باشید.

اعتماد و اطمینان به خود یک احساس درونی است و به عنوان اطمینان از توانمندی‌های خود برای رسیدن به آنچه که باید به آن برسید می‌باشد. عوامل مختلفی بر تقویت و ایجاد اعتماد به نفس در گذشته و حال اثرگذار هستند؛ اما خوشبختانه امکان افزایش آن در هر سنی وجود دارد. مشاوران و روان‌شناسان مرکز روانشناسی باتابان با انجام مصاحبه بالینی و بررسی سابقه و تجاربتان در افزایش اعتماد به ‌نفس به شما کمک می‌کنند.